پيامدهاي پيروزي دوباره مودي در انتخابات بر روابط هند ـ ايران

ائتلاف اتحاد ملي دموكراتيك (اِن دي اِي) به رهبري حزب ملي­گراي هندو «بهاريتا جاناتا» براي دومين مرتبه برنده طولاني­ترين انتخابات دنيا در دومين كشور پرجمعيت زمين شد كه از اواخر آوريل تا اواخر ماه مه 2019 به طول انجاميد. ائتلاف راستگرايان كه براي تشكيل كابينه جديد حداكثر به 272 رأي نياز داشت، توانست با كسب بيش از 350 كرسي از مجموع 542 كرسي پارلمان هند در مقابل تنها 100 رأي ائتلاف مخالفان موسوم به «اتحاد پيشرو» (يو پي اِي) به رهبري حزب كنگره به رياست راهول گاندي، ضمن بر جا گذاشتن يك ركورد تاريخي و حذف كرسي سنتي حزب كنگره در پارلمان، بار ديگر ناراندرا مودي را براي پنج سال آينده به نخست وزيري هند برساند. مودي كه سال 2014 با شعار رفاه اقتصادي در انتخابات پارلماني پيروز شد، در انتخابات سال جاري با دستور كار تقويت امنيت ملي و با درپيش گرفتن مواضع سختگيرانه به ويژه برضد مسلمانان پا به عرصه رقابت­هاي انتخاباتي گذاشت و به همين سبب به نژادپرستي متهم شد. باوجوداين، ائتلاف تحت رهبري حزب افراطگراي او بار ديگر به­­رغم آنكه ازسوي حزب كنگره و ديگران با اتهاماتي مانند رقم زدن بزرگ­­ترين بحران اشتغال در چهل سال اخير؛ ناتواني در رسيدگي به نابساماني حوزه كشاورزي؛ فساد مالي در موضوع خريد جنگنده­هاي رافال از فرانسه مواجه بود، موفق شد بار ديگر اعتماد رأي­دهندگان هندي را جلب كند.

اما در حوزه سياست خارجي، نگراني­ها درمورد سياست و راهبردهاي احتمالي دهلي نو در دور دوم زمامداري مودي بيش از اميدواري­ها نسبت به اوست. كارشناسان هندي ـ حتي حاميان دولت ـ با توجه به شواهد موجود قبل و بعد از انتخاب دوباره مودي نسبت به پيامدهاي منفي هرگونه تلاش نخست وزير هند براي قرباني كردن منافع بلندمدت به پاي همراهي بيشتر با سياست­هاي آمريكاي ترامپ و به خطر انداختن سياست راهبردي "توازن مثبت" در روابط هند با ساير كشورها ازجمله با دولت­هاي غرب آسيا، به­ويژه جمهوري اسلامي ايران جداً هشدار داده­اند. چرا كه راهبرد توازن مثبت در روابط با دنيا ميراث جواهر لعل نهرو، از رهبران استقلال هند؛ بنيان­گذار حزب كنگره و نخست وزير آن كشور در دهه­هاي 1950 و 60 ميلادي بود كه باوجود گرايش آشكار به سوسياليسم، همواره سعي داشت نوعي موازنه قوا را در روابط دهلي نو با ديگران، به ويژه در آسيا رعايت كند. برهمين اساس، نهرو به همراه چند رهبر ديگر عمدتاً چپگراي دنيا، سازمان جنبش عدم تعهد را نيز در نيمه نخست دهه 1950 تأسيس نمود.

ايران تا پيش از آغاز دور تازه تحريم­هاي ضدايراني آمريكا در ماه مه 2018، تأمين­­كننده ده درصد از نفت مورد نياز هند و سومين شريك نفتي اين كشور به­­­­شمار مي­آمد. در­عين­حال، مواضع تهران و دهلي نو به­عنوان دو قدرت آسيايي در قبال مسائل منطقه­­اي و بين­­المللي، ازجمله لزوم مبارزه جدي با افراط­گرايي و تروريسم سازمان­يافته؛ پايان يافتن جنگ فرسايشي افغانستان ازطريق مذاكرات صلح بين ­افغاني و لزوم حمايت و مشاركت فعال همسايگان افغانستان و قدر­ت­هاي منطقه؛ هم­­چنين لزوم مقابله با يكجانبه­گرايي ايالات متحده، تا حدود زيادي بهم نزديك است.

باوجوداين به نظر مي­رسد با انتخاب دوباره مودي، روابط تهران ـ دهلي نو همچنان تحت تأثير چند عامل مهم و منفي، از رشد چنداني برخوردار نباشد:

1.«سياست نگاه به غرب» دولت راستگراي هند كه به­طورمشخص گسترش روابط اين كشور با آمريكايي­ها را پيگيري مي­كند.دراين­راستا، هند به رغم همكاري با ايران در توسعه بندر چابهار و جلب موافقت دولت ترامپ براي تداوم معافيت اين بندر از دور تازه تحريم­هاي واشينگتن برضد تهران، پس از پايان مهلت شش ماهه معافيت­هاي نفتي آمريكا در آغاز ماه مه 2019 واردات نفت از جمهوري اسلامي ايران را متوقف ساخته و به دنبال جايگزين كردن آن با نفت عربستان، كويت و حتي خود ايالات متحده به جاي ايران است.

اين در حالي است كه تحريم‌هاي ضدايراني آمريكا هزينه خريد نفت از ساير كشورها را براي هند افزايش داده و يك مقام هندي اوايل ماه ژوئن به خبرگزاري آسوشيتدپرس گفت كه براي پالايشگاه‌هاي اين كشور، مسافت عامل مهمي است و تحريم‌هاي آمريكا هزينه حمل نفت را بالا مي­برد. وزير خارجه هند نيز در ماه مه در تماس تلفني با همتاي آمريكايي­اش هشدار داد كه براي دهلي نو جايگزين كردن نفت ايران آن­طور كه آمريكايي­ها فكر مي‌كنند، راحت نيست. شايد به همين دليل، اخيراً دو منبع آگاه در دولت هند به روزنامه هندي «پرينت» گفته­اند دولت مودي تمايل دارد واردات نفت از جمهوري اسلامي ايران را از سربگيرد و به دنبال راه‌هايي براي دور زدن تحريم‌ها و پرداخت‌ پول نفت ايران به روپيه هند است. باوجوداين، تجربه ثابت كرده بين وعده و عمل هندي­ها فاصله زيادي وجود دارد و آنها درنهايت جانب واشينگتن را مي­­گيرند.

به­ علاوه، دولت مودي با وجود ابراز تمايل وزير نفت ايران براي در اولويت قرار دادن شركت هندي «او ‌اِن‌ جي ‌سي» درصورت اعلام آمادگي اين شركت، همچنان از امضاي قرارداد با وزارت نفت ايران براي استخراج گاز طبيعي و ميعانات گازي ميدان گازي "فرزاد ب" در خليج فارس خودداري و پس از ده سال مذاكره عملاً در اين پروژه كارشكني مي­كند. طرف هندي با حمايت دولت متبوعش پيشنهاد خريد گاز "فرزاد ب" با قيمتي ارزان (2.3 دلار در هر يك ميليون واحد حرارتي) را ارائه داده، اما شركت نفت و گاز پارس، نماينده وزارت نفت ايران اصرار دارد كه برمبناي قيمت مورد توافق هند و قطر (7 دلار در هر يك ميليون واحد حرارتي) در سال 2015، امتياز توسعه گاز ميدان گازي موردنظر را به شركت هندي اعطاء نمايد. دراين­ميان، نقش مخرب آمريكا، عربستان، رژيم صهيونيستي و شايد قطري­ها در تحريك دولت مودي به همكاري نكردن با تهران دراين­مورد را نمي­توان ناديده گرفت.

2.گرايش بي­­سابقه شخص نخست وزير به گسترش روابط با رژيم صهيونيستي به خصوص در حوزه­­هاي نظامي، اطلاعاتي و اقتصادي كه ريشه در روابط صميمانه اقتصادي و امنيتي او با صهيونيست­ها در دوران زمامداري­­­­­اش در مقام سروزير ايالت گجرات (2004ـ2014) دارد. مودي دراين­زمينه تا آنجا پيش رفته است كه به ادعاي مقامات نظامي پاكستان مستقيماً از خلبانان صهيونيست براي بمباران اهدافي در خاك پاكستان استفاده كرده است. به گفته اين مقامات، در جريان حملات نيروي هوايي هند به كشمير پاكستان پس از عمليات انتحاري مرگبار گروه «جيش محمد» در كشمير تحت كنترل هند برضد نيروهاي امنيتي اين كشور در فوريه گذشته، خلبان يكي از هواپيماهاي ساقط شده هندي، افسري صهيونيست بوده است. تل آويو تاكنون به طور رسمي اين ادعا را تكذيب نكرده است. به­علاوه، شواهد موجود از همكاري اطلاعاتي نزديك هند و رژيم صهيونيستي در جريان تنش­هاي ماه­­هاي اخير بين دهلي نو ـ اسلام آباد حكايت دارد. اين رژيم هم اكنون پس از روسيه دومين تامين­­كننده سلاح هند نيز هست و عجيب نخواهد بود اگر در آينده نزديك از روس­ها پيشي بگيرد.

3.مودي درسال­هاي اخير براي تقويت همكاري­هاي تجاري و اطلاعاتي با كشورهاي عرب منطقه، به­­ويژه عربستان سعودي و امارات متحده عربي تلاش كرده است. وليعهد سعودي در سفر به دهلي نو در ماه فوريه 2019 قراردادهايي به ارزش صد ميليارد دلار براي سرمايه­گذاري در بخش انرژي هند به­منظور توسعه بخش پتروشيمي و پالايشگاه­هاي اين كشور امضاء كرد. اجراي اين قرارداد ممكن است به تدريج هندي­ها را به لحاظ سياسي و اقتصادي از ايران دور و به رياض نزديك نمايد.

اماراتي­ها نيز در دور اول نخست وزيري مودي به­خصوص در حوزه نظامي؛ امنيتي و فن­آوري­هاي پيشرفته، همكاري خوبي با هند داشته و او، امارات متحده را يك همكار راهبردي مهم براي دهلي نو خوانده است كه نشان مي­دهد ابوظبي جاي پاي خود را در هند محكم كرده­اند. درمجموع تهران همكاري­ها بين هند با عربستان و امارات را تهديدي بالقوه براي امنيت ملي و منافع خويش تلقي نموده و قطعاً ادامه روند رو به رشد همكاري­هاي دهلي نو با اين دو رقيب متخاصم جمهوري اسلامي ايران در دور دوم زمامداري مودي مي­تواند پيامدهاي ناخوشايندي براي روابط تهران ـ دهلي نو به­دنبال بياورد.

با اين تفاسير، نمي­توان با عينك خوشيبني مطلق به آينده روابط ايران و هند در دومين دور نخست وزيري ناراندرا مودي نگريست و بايد منتظر فراز و فرودهاي بيشتري در اين روابط كه همواره عوامل فوق بر آن سايه افكنده‌اند، بود.