بلندپروازي هاي وليعهد جوان


پس از مرگ عبدالله بن عبدالعزير در ژانويه 2015 و به سلطنت رسيدن برادر كهنسالش سلمان بن عبدالعزيز در عربستان سعودي، ستاره بخت محمدبن سلمان كه پيش از اين در زير سايه ديگر شاهزادگان قدرتمند قرار داشت، ظهور كرد. در ابتداي پادشاهي پدرش او در سلسله مراتب قدرت پس از وليعهد وقت محمدبن نايف شخص سوم كشور محسوب مي شد. اما او نشان داد كه اين جايگاه نمي تواند آمال بلند وي را برآورده كند. لهذا او در قامت جانشين وليعهد و وزير دفاع نقش اصلي را در بحران هاي منطقه اي سوريه، يمن و بحرين به عهده گرفت و براي محمدبن نايف به جز از عنوان ولايتعهدي چيزي باقي نگذاشت. مداخله وي در جهت گيريهاي سياست خارجي عربستان ترديدي باقي نگذاشت كه وي قدرتمندترين فرد در نظام پادشاهي سعودي هاست. در سلسله مراتب رسمي پادشاهي، او نيازمند برداشتن يك گام بلند بود. حضور شاهزاده محمدبن نايف در جايگاه وليعهدي- در صورتي كه اتفاق غيرمترقبه اي براي ملك سلمان روي مي داد-، مي-توانست دست محمدبن سلمان را از رسيدن به سلطنت كوتاه كند. لهذا خلع شاهزاده بن نايف از سمت وليعهدي در ژوئن 2017 توسط ملك سلمان و انتصاب محمدبن سلمان به جاي او، گام بلندي بود كه شاهزاده جوان را به راس هرم قدرت نزديك تر مي نمود. از اين پس ناظران مي دانستند كه با وجود بيماري و كهولت سن ملك سلمان، قدرت واقعي در كف اختيار وليعهد جديد قرار گرفته است. ضمن آن كه روابط نزديك وي با ايالات متحده آمريكا و حمايت قاطع اين كشور از وي، در تثبيت جايگاهش به عنوان حاكم بلامنازع رژيم سعودي نقش مهمي ايفا نمود.
 در نظام سياسي بسته سعودي ها كه سنت اعمال و گردش قدرت در آن پدرسالارانه و مبتني بر اصل شيخوخيت  است و در دهه هاي گذشته اميران كهنسال بر اين كشور حكم رانده اند، قدرت گرفتن جواني سي و دو ساله و بلندپرواز مي تواند تغيير مهمي تلقي شود. روند اعمال قدرت توسط محمدبن سلمان در مدت كوتاه وليعهدي، نشان مي دهد كه او برنامه هاي بلندپروازانه اي در عرصه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي در سر دارد. حضور بي سابقه سرمايه گذاران و شركت-هاي غربي بويژه آمريكايي در اين مدت در عربستان و روي دست گرفتن پروژه هاي بزرگ زيربنايي، و دست گذاشتن وي بر شركت نفتي آرامكو، نشانه جهش ذهني وليعهد جديد در حوزه اقتصادي است. اعطاي آزادي هاي بي سابقه اجتماعي همانند اعطاي حق رانندگي به زنان، اجازه حضور زنان در ورزشگاه ها، و باز شدن فضاي فرهنگي بويژه به روي زنان اين كشور نمونه هايي از ترك خوردن ديوار ضخيم سنت ها در اين كشور است. به نظر مي رسد وليعهد جوان در اين حوزه دست به ريسك بزرگي زده است. اين امر حتي مي تواند حمايت نهاد دين بويژه روحانيون وهابي -كه از ابتداي تاسيس سلطنت سعودي متحد آن بوده است- را از نظام پادشاهي به خطر اندازد. در عرصه سياسي نيز شاهزاده جوان نشان داده است كه راهبردهاي آرمان گرايانه اي در سر دارد. روابط بسيار نزديك وي با دولت جمهوري خواهان در ايالات متحده آمريكا و آمد و شد مكرر نزديكان ترامپ به اين كشور، وليعهد جوان را به در پيش گرفتن سياست تهاجمي در منطقه بويژه در دشمني با جمهوري اسلامي ايران و تحريم اقتصادي قطر تشويق نموده است. در بحران سوريه و يمن با وجود اين كه سياست هاي اين كشور در ساليان اخير ره به جايي نبرده، اما وليعهد جوان كماكان بر سياست هاي متصلب گذشته پافشاري نموده و به راه حل هاي ديپلماتيك تن در نمي دهد.
بي گمان بلندپروازي هاي وليعهد جوان در عرصه سياست داخلي نمودهاي روشن تر و برجسته تري داشته است. صعود ناپلئوني وي از پلكان قدرت در دو سال گذشته اينك به جايي انجاميده كه او با در دست گرفتن گلوگاه هاي اصلي قدرت، از اختيارات فراواني براي پيشبرد آمالش برخوردار است. شاهزاده جوان بويژه پس از رسيدن به مقام وليعهدي نشان داده است كه به دنبال ايجاد تغييرات بنيادين در كشور است. به اين منظور او اينك در راس نهاد مبارزه با فساد، فرصت مناسبي براي قلع و قمع عموزادگان و ديگر شاهزادگان حلقه وسيع خاندان عبدالعزيز را در اختيار دارد. بازداشت وسيع شاهزادگان متمول، و عزل شماري از آنان از مناصب كليدي كه اخيرا صورت گرفت، ترديدي در اين گمانه باقي نگذاشته كه وليعهد جوان براي قبضه كردن كامل قدرت خيز بلندي برداشته تا آنجا كه حاضر است سنت ها را بشكند و با خراش انداختن بر چهره اتحاد خانداني، هزينه هاي بالايي بپردازد. در حالي كه سلمان بن عبدالعزيز آخرين بازمانده نسل دوم حاكمان سعودي به شمار مي رود، و به باور ناظران پس از وي جنگ قدرت ميان شاهزادگان نسل سوم بالا خواهد گرفت، سياست هاي تصفيه اي وليعهد جوان هرچند كه رداي اصلاحات را به تن نموده، اما روشن است كه مصرف درون خانداني دارد. نمايش قدرت اخير وي عليه مهمترين شاهزادگان و رجال حكومتي اين كشور، در واقع خط و نشاني است كه وي براي تمامي مدعيان قدرت در اين كشور كشيده است. بر اين حسب به نظر مي رسد در آينده شاهد رويدادهاي حيرت آور ديگري بر محور بلندپروازي هاي وليعهد جوان در عربستان سعودي خواهيم بود.