ابعاد امنيتي و دفاعي خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا
"شناخت نادرست از ترتيبات دفاعي و امنيتي اتحاديه اروپا بر ذهن تحليل‌گران سايه افكنده كه نمود آن را مي‌توان در خروج بريتانيا از اتحاديه و تحليل‌ها متعدد در باب آثار اين خروج بر ترتيبات دفاعي و امنيتي اتحاديه مشاهده كرد."
به گزارش ايسنا، ، كارشناس مسائل اروپا در يادداشتي نوشته است: بايد توجه داشت، دفاع يكي از كارويژه‌ها و وظايف اتحاديه اروپا نيست، كشورهاي عضو درخصوص بعضي موضوعات مرتبط با امور دفاعي نظير تحقيقات درمورد فناوري‌هاي دفاعي و استقرار مشترك نيروهاي نظامي با يكديگر همكاري مي‌نمايند. از اين‌رو، تصميم بريتانيا مبني بر خروج از اتحاديه، تنها «نقش‌آفريني و حضور» اين كشور در اين برنامه‌هاي فوق را تحت تأثير قرار مي‌دهد.
همچنين، ناتو يا پيمان آتلانيتك شمالي چتر امنيتي كشورهاي اروپايي و فراتر از آن است و همكاري بريتانيا با آن ارتباط چنداني با عضويت و عدم عضويت بريتانيا در اتحاديه اروپا ندارد. در عين‌حال، كشورهاي عضو داراي پيمان‌ها و توافقات دو و چندجانبه (بريتانيا با فرانسه و لهستان) نيز هستند كه همچنان به قوت خود باقي است و اگر مشكلي در اجرايي شدن آنها پديد آيد به سبب قوانين درون اتحاديه‌اي و برون‌اتحاديه‌اي در باب همكاري‌هاي نظامي و دفاعي است.
نقشه چگونگي همكاري كشورهاي عضو با اتحاديه اروپا
همكاري‌هاي امنيتي و دفاعي تحت پوششِ اتحاديه اروپا در چارچوب خاصي امكان‌پذير است. ابتكارات دفاعي در قالب سياست امنيتي و دفاعي مشترك (سي‌اس‌دي‌پي) مطرح مي‌شود كه پيش‌ازاين به «سياست امنيتي و دفاعي اروپايي» معروف بود. طراح اوليه سي‌اس‌دي‌پي از سوي بريتانيا و فرانسه و در سال ۱۹۹۸ پس‌از نشست سنت مالو و براي ممانعت از شكست اتحاديه اروپا در مواجه با بحران بالكان مطرح شد. اين طرح امكان هماهنگي و تقويت طرح‌هاي امنيتي و دفاعي كشورهاي عضو اتحاديه به وقت حادثه، را فراهم مي‌آورد. نقش آژانس دفاع اروپايي در سي‌اس‌دي‌پي غيرقابل انكار است و اين آژانس برنامه‌ريزي دفاعي اعضا را هماهنگ و در توسعه برنامه‌هاي تسليحاتي آنان در كنارشان است. در اين راستا، كشورهاي عضو براي نيل به اهداف مشترك در منابع مالي و تجهيزات مشترك پيش خواهند رفت. اين اهداف عبارتند از: ۱. مأموريت‌هاي بشردوستانه و نجات؛ ۲. پيشگيري از درگيري و ايجاد صلح؛ ۳. مأموريت‌هاي خلع سلاح مشترك؛ ۴. مشاوره و دستياري نظامي؛ ۵. مديريت بحران؛ ۶. ثبات‌سازي پسادرگيري.
گفتني است، اغلب ابتكاراتي كه ازخلال سي‌اس‌دي‌پي محقق مي‌شوند غيرنظامي يا پدافندي هستند؛ به‌اين‌معناكه از كاركنان و ابزارهاي غيرنظامي استفاده مي‌شود. مأموريت‌هاي اتحاديه اروپا در اين چهارچوب شامل موارد زير مي‌شود: ۱. نيروي آلتئاي اتحاديه اروپا، حامي اجراي توافق ديتون در بوسني هرزگووين؛ ۲. نيروي دريايي آتلانتاي اتحاديه اروپا، براي مبارزه با دزدي دريايي در شاخ آفريقا؛ ۳. عمليات صوفيا، براي شناسايي و رسيدگي به كشتي‌هاي قاچاق انسان در مديترانه؛ ۴. اين مأموريت‌ها بدون تعيين مدت يا دوره زماني مشاركت، و به انتخاب اعضاي اتحاديه اروپا است. كشورهاي عضو مختار به شركت در عمليات‌ها هستند و به‌عبارت بهتر نيروهاي ملي هيچ عضو اتحاديه اروپا را نمي‌توان مجبور به شركت و استقرار در عمليات خاص كرد.
مشاركت بريتانيا در فعاليت‌هاي امنيتي و دفاعي اتحاديه اروپا
بريتانيا تأمين كننده ۱۶ درصد از بودجه اتحاديه اروپا است و حمايت مالي قابل توجهي از فعاليت‌هاي امنيتي اين اتحاديه دارد. حمايت‌هاي بريتانيا از مأموريت‌هاي اتحاديه تنها معطوف به پرداخت هزينه‌هاي دفاعي نيست بلكه اين كشور در تامين نيروي متخصص و تجهيزات نيز همكاري‌هاي جدي با اتحاديه دارد و حمايت‌هاي نيروي دريايي بريتانيا در مقابله با دزدي دريايي در شاخ افريقا، ممانعت از قاچاق انسان در مديترانه و حضور فرماندهان نظامي بريتانيا در شماري از مأموريت‌ها از آن جمله هستند. گفتني است اتحاديه اروپا در سال ۲۰۱۸ نزديك به ۳۲۸ ميليون يورو در حوزه سياست خارجي و امنيتي مشترك هزينه كرد كه مأموريت‌هاي غيرنظامي سي‌اس‌دي‌پي نيز ذيل آن قرار مي‌گيرد. نكته جالب توجه آنكه، عليرغم توان نظامي و عملياتي بريتانيا نقش پررنگ‌تري در مأموريت‌هاي دفاعي اتحاديه به نسبت ساير اعضا در اختيار ندارد. حضور اين اين كشور در مأموريت‌هاي دفاعي سي‌اس‌دي‌پي در مقايسه با توان و ظرفيت نظامي و اطلاعاتي اين كشور بسيار ناچيز است. براساس گزارش كميته اتحاديه اروپا در مجلس اعيان انگليس، ۲.۳ درصد سهم كاركنان بريتانيايي در مأموريت‌هاي دفاعي اتحاديه بوده است.
ساختارهاي حمايتي تأمين امنيت و دفاع در اتحاديه اروپا
تصميم بريتانيا مبني بر خروج از اتحاديه اروپا و مطرح شدن اين سوال كه خروج اعضا از اتحاديه ضريب آسيب پذيري اتحاديه را در امنيتي و نظامي تاچه ميزان تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد؟ اين نگراني بيش از سايرين در ميان اعضاي ضعيف‌تر اتحاديه به شكلي قوي‌تر خود را نمايان ساخت. از اين‌رو، اتحاديه اقدام به انجام برخي اقدامات حمايتي از اعضاي خردتر كرد: ۱. صندوق دفاع اروپايي كه هزينه‌هاي تحقيقات و توسعه را براي پشتيباني شركت‌هاي دفاعي اروپايي فراهم مي‌كند؛ ۲. مجله سالانه هماهنگ درمورد دفاع (كارد) كه طبق پيش‌بيني اتحاديه اروپا بايد بتواند همكاري‌هاي دفاعي را به سطح ژرف‌تري برده و برنامه‌ها را منسجم‌تر كند. در عين‌حال، سامانه هدايت ماهواره‌اي جهاني (گاليله‌ئو) كه باهدف براي خدمت‌رساني به افراد، كسب‌و‌كار‌ها ايجاد شده، بخشي از ساختار ايمن براي مقامات سياسي و نظامي اتحاديه است كه بريتانيا مشاركت مالي و تكنيكي جدي در آن دارد و اين سامانه امكان چترهاي اطلاعاتي و عملياتي را براي كشورهاي كوچك‌تر با صرف هزينه‌اي ناچيز فراهم مي‌آورد. همچنين، طرح همكاري ساختاري دائم (پسكو) كه با هدف توسعه مشترك توانايي‌هاي دفاعي و در دسترس قرارگرفتن اين ظرفيت‌ها در عمليات نظامي شكل گرفت بدون حضور بريتانيا، دانمارك، و مالتا بود و اين طرح را برخي تمريني براي نبود برخي از اعضاي اصلي در شرايط خاص آينده درنظر مي‌گيرند.
بريتانيا و شايعه اقتدار: مقايسه توانايي دفاعي بريتانيا با ديگر كشورهاي اتحاديه اروپا
سكان هدايت اتحاديه اروپا در دستان كيست اين سوالي است كه همواره در ميان افكار عمومي و نخبگي اتحاديه در جريان است و بسياري بر اين باورند كه به خصوص در امور دفاعي و امنيتي بريتانيا دست بالا را دارد. طرفداران اين سناريو هراس اعضاي اتحاديه از خروج بريتانيا را تأييدي بر ادعاي خود قرار مي‌دهند. برخي ديگر اما خروج بريتانيا را به فال نيك مي‌گيرند باوردارند به اين بهانه اتحاديه اروپا از استثمار انگليس خارج خواهد شد. اما در واقع، هيچيك از دو گزينه پيش‌گفته در عمل صحيح نيستند. درساختار اتحاديه اروپا هيچيك از اعضا بر ديگري برتري ندارد و تصميم‌گيري در امور دفاعي استقرار نيروها و جغرافياي عمليات به صورتي ديگر به انجام مي‌رسد. اين تصميمات نيازمند هم‌رأيي و هم‌آوايي نمايندگان كشورهاي عضو هستند و البته هركشور عضو مي‌تواند تصميمي را كه اتحاديه اروپا اعلام كرده است «وتو» كند. بريتانيا نيز هميشه انتخاب خود را براي استقرار يا عدم استقرار نيروهاي بريتانيايي داشته است. به عبارت‌ديگر، با تحقق بريگزيت تغييري در فرآيند تصميم‌گيري اروپايي رخ نخواهد داد، بنابراين نبايد انتظار داشت بريگزيت تغييري در رهبري و تصميم‌گيري اتحاديه اروپا به‌وجود آورد. توسعه و اجراي سياست امنيتي و دفاعي اتحاديه اروپا به كشورهاي عضو بستگي دارد؛ هر اندازه كشورهاي عضو مشاركت كنند سهم بيشتري فراهم مي‌آيد. درمقابل، اين اعضا هستند كه از اين مشاركت بهره‌مند مي‌شوند.
اگرچه در حوزه نظامي و دفاعي مقياس كمي و كيفي بريتانيا دست بالا را در ميان كشورهاي عضو اتحاديه دارد اما اين عدد در قياس با كل اعضاي اتحاديه چندان ياراي مقابله ندارد. بريتانيا يكي از دوكشوري در اتحاديه است كه انحصار توانايي نظامي «همه‌جانبه» ازجمله توان هسته‌اي را داراست، و يكي از شش كشوري است كه به هدف ناتو در تأمين هزينه ۲ درصدي از توليد ناخالص داخلي در امر دفاع رسيده است. علاوه‌براين، بريتانيا داراي كرسي دائمي در شوراي امنيت سازمان ملل و داراي بزرگترين بودجه نظامي در اتحاديه اروپا است.
شكل همكاري آتي: خواسته بريتانيا و اتحاديه اروپا درمورد همكاري امنيتي پس از بريگزيت
دولت بريتانيا در گزارشي موسوم به گزارش شطرنج پيشنهاد خود درمورد مشاركت با اتحاديه اروپا درخصوص سياست خارجي، دفاع و توسعآه پس‌از بريگزيت را مطرح كرده است. دراين گزارش همكاري نظامي پيوسته بين بريتانيا و كشورهاي عضو اتحاديه اروپا به‌صورت موردي و پرونده‌اي براي حفظ قيموميت و استقلال بريتانيا و اتحاديه اروپا بررسي شده است. همچنين بريتانيا خواهان همكاري در حوزه تحقيقات و توسعه نظامي ازجمله همكاري با آژانس دفاع اروپايي و صندوق دفاع اروپايي است. اخيراً بريتانيا در بخشي از توافق خروج خود بيانيه‌اي سياسي ارائه كرده است كه مقاصد بريتانيا و اتحاديه اروپا براي مشاركت گسترده‌تر، جامع‌تر و متوازن‌تر در امر دفاع، ازجمله بلندپروازي‌ها، همكاري نزديك و پايدار در اقدام خارجي را تصريح مي‌كند.
در ژانويه ۲۰۱۸ كميسيون اروپا ملاحظاتي درخصوص رابطه آتي بريتانيا و اتحاديه اروپا و در حوزه دفاعي و امنيتي مطرح كرد. طبق اين ملاحظات ادامه همكاري در اين حوزه‌ها به‌نفع اتحاديه اروپا ارزيابي شده است. هرچند كميسيون اين موضوع را نيز متذكر شد كه بريتانيا ديگر هرگز نمي‌تواند ميزبان فرماندهي عملياتي نظامي اتحاديه اروپا باشد يا در فرماندهي عمليات‌هاي اتحاديه اروپا باقي بماند. گزارش شطرنج نشان داد كه اين كشور مايل است همكاري‌هاي خود را در برخي‌از مأموريت‌هاي سي‌اس‌دي‌پي به‌عنوان كشور ثالث ادامه دهد. درحال‌حاضر، ۲۵ كشور غيرعضو همكار عمليات‌هاي سي‌اس‌دي‌پي هستند و حتي در سطح رسمي‌تر «توافق مشاركت ساختاري»، اتحاديه اروپا با شماري از كشورهاي غيرعضو در اتحاديه اروپا ازجمله نروژ، ايسلند، و آمريكا همكاري مي‌كند.
بريتانيا خواهان سطح عميق‌تري از همكاري درمقايسه‌با توافق‌هاي فعلي اتحاديه اروپا با كشورهاي ثالث است؛ يعني توافقاتي كه به بريتانيا اجازه دهند هم در برنامه‌ريزي عملياتي مفصل براي مأموريت‌هاي سي‌اس‌دي‌پي مشاركت كند؛ و هم در توسعه دوره زماني هر مأموريت يعني در تعيين بنيان‌هايي قانوني كه براساس آن هر اقدام اتخاذ مي‌شود حضور داشته باشد. همچنين، حكومت بريتانيا مايل است براي توسعه فناوري‌هاي دفاعي خود از خلال تبادل تخصص و مشاركت در صندوق دفاع اروپايي، به همكاري با «همكاران يا شركايِ» فعلي اتحاديه اروپا مثل كره جنوبي ادامه دهد. همچنين بريتانيا مايل است با اتحاديه اروپا در حوزه مسائل امنيتي گسترده‌تري ازجمله مهاجرت خارجي همكاري كند.
طبق پيشنهاد بريتانيا اين همكاري مي‌تواند به‌جاي تعيين پيمان رسمي واحد، مبتني‌بر تركيبي از توافقات رسمي باشد كه اين توافق‌ها امكان همكاري پرونده‌به‌پرونده را فراهم مي‌آورند. اين مسئله توافقات تركيبي مي‌تواند با بهره‌گيري از روند مشورت و هماهنگي پيوسته در تمامي جنبه‌هاي روابط سياست خارجي بريتانيا و اتحاديه اروپا تقويت شود. در همان گزارش ژانويه ۲۰۱۸ اتحاديه اروپا، اين نهاد درمورد همكاري پيشنهاد داده است كه بايد «سازوكار ويژه گفتگو و مشاوره» با بريتانيا راه‌اندازي شود.
بيانيه سياسي بريتانيا نيز تصريح مي‌كند «روابط آتي بريتانيا و اتحاديه اروپا بايد بتواند بستري را براي گفتگو، مشورت، هماهنگي، تبادل اطلاعات و سازوكارهاي همكاري مقتضي» فراهم آورد. اين روابط بايد مشاركت بريتانيا در مأموريت‌ها و عمليات‌هاي سي‌اس‌دي‌پي را براساس «بنيان پرونده به پرونده» ازخلال «چهارچوب توافق مشاركت» و همكاري در طرح‌هاي آژانس دفاع اروپا ازخلال يك «ترتيب اداري» تضمين كند.
اتحاديه اروپا ممكن است بريتانيا را از ديگر طرح‌هايي با ابعاد امنيتي حذف كند. از ابتداي تصميم براي بروز بريگزيت، بريتانيا پيشنهاد كرد مشاركت خود را در سامانه ماهواره‌اي گاليله‌ئو به‌عنوان بخشي از روابط امنيتي گسترده‌تر ادامه دهد و براي دسترسي به آن اجازه داشته باشد؛ اما اتحاديه اروپا قاطعانه تصريح كرد كه بريتانيا اجازه نخواهد داشت در عناصر نظامي اين طرح شركت كند. تااينكه در دسامبر ۲۰۱۸ معلوم شد بريتانيا ديگر مايل به دسترسي به جنبه‌هاي امنيتي و ايمني گاليله‌ئو نيست و مشغول ايجاد سامانه ماهواره‌اي هدايت خود است.
نتيجه‌گيري
آثار دفاعي و امنيتي برگزيت بر بريتانيا درصورت عدم تحقق ترتيبات دلخواه آن درصورتي كه ترتيبات دفاعي و امنيتي پيشنهادي بريتانيا پس از خروج اين كشور مورد توافق با اتحاديه قرار نگيرد و امكان همكاري با اتحاديه در قالب سازوكارهاي سي‌اس‌دي‌پي براي اين كشور مهيا نگردد، بريتانيا مسير ديگري را پيش خواهد گرفت كه از آن جمله: مشاركت در ناتو، سازمان امنيت و همكاري در اروپا، و توافقات دوجانبه با كشورهاي عضو است.
بريگزيت به معناي كاهش نفوذ يكي از بانيان ناتو يعني بريتانيا در آن نخواهد شد و اين امر به صورت غيرمستقيم موضوع دفاع و امنيت در اتحاديه را نيز شامل مي‌شود. عليرغم آنكه در بسياري از تحليل‌ها روي كاهش جايگاه نظامي بريتانيا در اتحاديه مانور داده مي‌شود، اما واقعيت چيز ديگري است. همان‌گونه كه فرمانده سابق ارتش بريتانيا ژنرال سر مايك جكسون گفته است: پيامد خروج از اتحاديه اروپا «موضوعي بيشتر سياسي و قضايي است تا موضوعي نظامي؛ و بُعد نظامي حضور بريتانيا در امر دفاع و امنيت با حضور اين كشور ازخلال ناتو پُر مي‌شود». در پژوهشي كه مجلس عوام بريتانيا منتشر كرده نيز آمده: «پيامد بريگزيت بر مسئله نظامي بريتانيا در ميان‌مدت و كوتاه‌مدت بسيار حداقلي است. هرچند در طولاني‌مدت توانايي بريتانيا براي اثرگذاري يا شكل دادن به پيشرفت دستورِ كار سي‌اس‌دي‌پي به‌شكلي چشمگير كاهش خواهد يافت».
با اين‌همه، بريگزيت آسيب تدريجي به صنايع دفاعي بريتانيا وارد خواهد آورد و اين به آن معناست كه بريتانيا بايد از بازار واحد اروپا خارج شده و مشتريان خود را در جاي ديگر بيابد و شركت‌هاي بريتانيايي به دشواري امكان حضور در زنجيره تأمين اتحاديه را خواهند يافت.
التعليقات