حملات هوايي آمريكا، انگليس، و فرانسه به نقاطي در خاك سوريه با شليك بيش از صد موشك و حملات هوايي، چندين پايگاه نظامي و مراكز تحقيقات علمي در داخل و اطراف دمشق را بدون مجوز شوراي امنيت و كنگره آمريكا مورد هدف قرار دادند. دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري آمريكا در پيامي تلويزيوني آغاز اين حملات را اعلام كرد و آن را واكنشي به حمله «شيميايي» 7 آوريل 2018 دولت سوريه (ادعاي آمريكا) به شهر دوما سوريه دانست كه منجربه كشته شدن شصت نفر از غيرنظاميان شده بود. ترامپ با هولناك توصيف كردن حملات ارتش سوريه اعلام كرد كه به‌همراه فرانسه و بريتانيا عملياتي را براي مقابله با «بربريت» آغاز كرده است. دونالد ترامپ در بخشي ديگر از سخنان خود به «ايران» و «روسيه» درخصوص هرگونه حمايت از بشار اسد هشدار داد. او گفت: «عامل اين حمله را شناسايي خواهيم كرد؛ چه روسيه باشد و چه سوريه، ايران يا همۀ آنها با همديگر.»

امانوئل مكرون، رئيس‌جمهوري فرانسه در پيامي اعلام كرد كه هدف از اين اقدام نظامي ضربه زدن به ظرفيت‌هاي توليد سلاح‌هاي شيميايي در سوريه بوده است. ترزا مي، نخست‌وزير انگليس نيز با «اجتناب‌ناپذير» خواندن اين حمله گفت كه به‌همراه آمريكا و فرانسه درپي يافتن راهي براي پرهيز از اقدام نظامي بودند، اما روسيه مانع تلاش‌هاي ديپلماتيك شد.

دراين‌راستا، وزير دفاع آمريكا با يادآوري حمله هوايي كشورش به پايگاه نظامي شعيرات در نزديكي حمص كه آوريل سال 2017 در پاسخ به استفاده ارتش سوريه از سلاح هسته‌اي صورت گرفت، تصريح كرد: «بسيار روشن است كه دولت بشار اسد پيام سال گذشته ما را دريافت نكرده بود». جيمز ماتيس همچنين خاطرنشان كرد: «اين بار، ما به‌همراه متحدين واكنش شديدتري نشان داديم. ما به اسد و فرماندهان ارتش سوريه به‌صراحت اين پيام را منتقل كرديم كه نبايد بار ديگر مرتكب چنين رفتاري شوند و از سلاح شيميايي براي حملات خود استفاده كنند؛ زيرا حسابش را پس خواهند داد». وزير دفاع آمريكا در پايان تصريح كرد: «وقت آن است كه همه كشورهاي متمدن به‌سرعت و فوريت متحد شوند تا بتوان با تكيه بر فرايند صلح سازمان ملل متحد به جنگ داخلي در سوريه پايان داد».

انگيزه‌هاي آمريكا براي حمله نظامي به سوريه در چهار بعد «فردي»، «ملي»، «منطقه‌اي» و «جهاني» قابل تبيين است. 

در بعد فردي؛ مي‌توان به شخصيت قدرت‌طلب، نمايشي بودن، ماجراجو بودن و بي‌ثباتي در گفتار و رفتار دونالد ترامپ اشاره كرد. درواقع يكي از دلايل تصميم به اقدام نظامي عليه سوريه به خصوصيات شخصيتي ترامپ مرتبط است.

در بعد ملي، بحث منافع و امنيت ملي آمريكاست كه در دو قالب اقتصادي و پرستيژ و اعتبار قابل توجه است. از لحاظ اقتصادي؛ بسياري از تحليلگران و مقامات آمريكايي ازجمله ترامپ حضور آمريكا در منطقه و مشاركت مستقيم در جنگ‌هاي عراق، افغانستان و درحال‌حاضر سوريه را به ضرر اين كشور دانسته‌اند يا به‌عبارتي هزينه‌هاي اين حضور حدود دو دهه‌اي را در منطقه غرب آسيا بيشتر از منفعت آن براي آمريكا دانسته‌اند.

ترامپ به دفعات حضور آمريكا در درگيري‌هاي خاورميانه را صرفاً داشتن هزينه براي آمريكا دانسته و براين‌باور است كه مأموريت نيروهاي آمريكايي در سوريه «بسيار براي آمريكا هزينه‌بر بوده و درعين‌حال خيلي بيشتر به ديگران كمك كرده است تا به خود آمريكا». از نظر او، آمريكا ميلياردها دلار در خاورميانه خرج مي‌كند، درحالي‌كه زيرساخت‌هاي خودش نياز به سرمايه‌گذاري دارد. ترامپ در زماني كه محمد بن سلمان در سفر دو هفته‌اي خود در اوريل 2018 به‌سر مي‌برد اين اظهارات را مطرح كرد كه بعد از واكنش محمد بن سلمان به اين موضوع، ترامپ ماندن آمريكا در سوريه را منوط به تأمين هزينه حضور آمريكا در اين كشور توسط عربستان كرد. درواقع جذب سرمايه‌هاي مالي كشورهاي عربي به‌خصوص عربستان در ازاي يك حمله محدود قابل توجه است. 

از لحاظ پرستيژ و اعتبار به‌عنوان يك قدرت جهاني، شايد اين حمله نظامي محدود نيز مي‌توانست روي ندهد؛ اما آمريكا جهت حفظ پرستيژ خود با توجه به ادعاهاي ضدونقيضش براي حمله نظامي، ناچار به اقدام نظامي اما در سطح محدود و بدون مورد تعدي قرار گرفتن مواضع ايران و روسيه بود.

در بعد منطقه‌اي، موضوع ايران، رژيم صهيونيستي و عربستان مطرح است. كاخ سفيد و مقامات آمريكايي بارها و به دفعات نارضايتي خود را از حضور ايران در سوريه و منطقه اعلام كرده‌اند. كاخ سفيد يكي از دريافت‌كنندگان پيام حمله نظامي به سوريه را ايران دانست. يك روز بعد از اين اقدام، كاخ سفيد سه هدف اين حمله نظامي را شكست داعش، مهار رفتار تهاجمي ايران و جلوگيري از تكرار استفاده از سلاح شيميايي توسط دولت بشار اسد اعلام كرد. درواقع مهار ايران از مهم‌ترين استراتژي‌هاي دولت آمريكا محسوب مي‌شود. 

درخصوص رژيم صهيونيستي نيز، مطمئناً يكي از عوامل تأثيرگذار در اين اقدام نظامي منافع رژيم صهيونيستي و به‌تبع آن منافع آمريكا بوده است. آمريكا به‌عنوان متحد استراتژيك رژيم صهيونيستي كه امنيت آن را بخشي از دكترين نظامي و امنيتي خود مي‌داند بايد همه تلاش‌ها را براي محدودسازي حضور و قدرت ايران در منطقه و به‌خصوص در كنار مرزهاي سرزمين‌هاي اشغالي (سوريه) به‌كار گيرد. نفوذ روبه‌رشد ايران در سوريه خطر درگيري با رژيم صهيونيستي را بيشتر كرده است. تنش‌ها روبه‌افزايش است و خطر عميق‌تر شدن بسياري از اختلافات منطقه‌اي وجود دارد؛ ضمن آنكه حمله موشكي دو هفته گذشته رژيم صهيونيستي به سوريه كه منجربه شهيد شدن شش ايراني شد، صهيونيست‌ها را از واكنش احتمالي ايران نگران كرده است كه اين اقدام نظامي آمريكا شايد نوعي تعديل اقدام احتمالي تلافي‌جويانه ايران عليه رژيم صهيونيستي نيز باشد. همچنين اين اقدام شايد پيام مصمم بودن آمريكا به تصميم انتقال پايتخت آمريكا در سرزمين‌هاي اشغالي به قدس كه قرار است تا يك ماه آينده انجام شود و به‌نوعي هشدار به كشورهايي باشد كه ممكن است به اين اقدام واكنش نشان دهند.

مي‌توان يكي از بعدهاي منطقه‌اي اين حمله نظامي به سوريه را اميدوار كردن عربستان به حمايت آمريكا از سياست تهاجمي عربستان براي مهار ايران در منطقه درنظر گرفت. درواقع يكي از اهداف اين حمله مي‌تواند ترغيب عربستان براي ادامه روند تهاجمي خود عليه ايران باشد. 

در بعد جهاني نيز مسئله روسيه و اروپا موردنظر است. طي چند سال اخير روابط ميان آمريكا و روسيه و درمجموع ميان روسيه و غرب به‌خصوص بعد از جريان كريمه بدتر شده است؛ تاجايي‌كه حتي مقام‌هاي ارشد بين‌المللي حرف از شروع «جنگ سرد» جديد مي‌زنند. دونالد ترامپ قبل از اقدام نظامي عليه سوريه، در بخشي از سخنان خود به «سوريه» همچون «ايران» درخصوص هرگونه حمايت از بشار اسد هشدار داد و تأكيد كرد ولاديمير پوتين نتوانست به وعده خود براي ممانعت از هرگونه استفاده از سلاح‌هاي شيميايي توسط ارتش سوريه عمل كند. درقبال اين ادعاهاي آمريكا و متحدانش، روسيه هرگونه استفاده از تسليحات شيميايي در دوماي سوريه توسط دولت اسد را رد كرد. دراين‌راستا ولاديمير چيژوف، نماينده روسيه در اتحاديه اروپا مي‌گويد آنچه در شهر دوماي سوريه روي داده، نه حملۀ شيميايي بلكه تنها يك صحنه‌سازي جديد بوده است. كارشناسان روسيه از مكان‌هايي كه ادعا مي‌شود حمله شيميايي روي داده است بازديد كرده‌اند و نشاني از اين حمله نيافته‌اند.(1) در اين روند، تهديدهاي روسيه عليه آمريكا درصورت هرگونه آسيب به مواضع روسيه در سوريه منجربه اين شد كه حرف‌هاي تند دونالد ترامپ كه از يك حمله نظامي بزرگ به سوريه حكايت داشت به يك حمله محدود ختم شود. درواقع آمريكا طوري تغيير رويكرد داد كه از تلفات غيرنظاميان و «خارجي‌ها» كه مي‌شود آن را «روس‌ها» و «ايراني‌ها» تعبير كرد، جلوگيري شود.

اين حمله نظامي فرصت مناسبي براي انگليس و فرانسه براي اجماع‌سازي با آمريكا -هرچند اگر موقت باشد- بود. البته آلمان نيز حمايت سياسي خود را از اين اقدام اعلام كرده بود. 

نتيجه آنكه؛ اين حمله نظامي برخلاف ادعاهاي اوليه ترامپ و هم‌پيمانانش و به‌نوعي تهديد ايران و روسيه، حمله‌اي محدود به نقاط مشخص‌شده نظامي و مراكز تحقيقاتي سوريه بود. دليل محدود بودن اين حملات بدون ترديد آگاهي از عدم توانايي كنترل شرايط غيرقابل پيش‌بيني بوده است؛ زيرا درصورت وقوع حمله گسترده مطمئناً مواضع ايران و روسيه به‌عنوان دو بازيگر مهم و تأثيرگذار در معادلات منطقه و سوريه مورد تعدي قرار مي‌گرفت كه دراين‌صورت واكنش جدي دو كشور ايران و روسيه را درپي مي‌داشت. ازاين‌رو، به‌رغم اظهارات نسنجيده ترامپ درخصوص اقدام نظامي جدي عليه سوريه درنهايت اين حمله نظامي در سطح محدود روي داد كه واكنش جدي ايران و سوريه را درپي نداشت؛ هرچند كه ايران و روسيه هشدارهاي خود را به آمريكا اعلام كرده و مقامات ايراني و روسي، طي اظهاراتي تداوم حمايت خود را از دولت بشار اسد و مبارزه با تروريسم ابراز كردند؛ ضمن آنكه وضعيت سوريه نشان از پيروزي و موفقيت دولت بشار اسد و محور مقاومت دارد و اوضاع در سوريه به نفع اين محور است. ازاين‌رو حفظ نظم موجود در سوريه بهترين حالت ممكن براي ايران و روسيه خواهد بود. 

 

پي‌نوشت

1. http://fa.euronews.com/2018/04/11/russian-vladimir-chizhov-european-union-there-was-no-chemical-attack-on-douma