هند و پروژه يك كمربند ـ يك راه
چين در مه 2017 با تشكيل اجلاس يك كمربند ـ يك جاده در شهر پكن تلاش داشت تا جديت و اراده خود را درقبال اجرايي كردن اين ابرپروژه تجاري ـ اقتصادي به كشورهاي شريك و همچنين كشورهايي كه قرار است در آينده به اين ابتكار ملحق شوند، نشان دهد. همچنين ضمن نشان دادن عزم و جديت در اجرايي كردن اين ابتكار، با دعوت از سران كشورهاي مختلف براي شركت در اين مجمع، ميزبانان خود را تشويق كرد تا مشاركت فعالانه‌تري در اجراي اين ابتكار داشته باشند؛ اما مسئله‌اي كه توجه ناظران امور آسيا را به خود جلب كرد، عدم حضور يكي از اقتصادهاي بزرگ آسيايي و قدرتي نوظهور يعني كشور هند در اين مجمع بزرگ اقتصادي بود؛ كشوري با اقتصاد درحال رشد كه در سال‌هاي اخير توجه قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي و قدرت‌هاي نوظهور را به سوي خود جلب كرده و توانسته است روابط گسترده‌اي با قطب‌هاي مختلف قدرت برقرار كند.
علت غيبت هند در اجلاس يك كمربند ـ يك جاده چيست؟
با نگاهي به اجلاس ابتكار يك كمربند ـ يك جاده در سطح خرد و اهداف واقعي چين در پيشبرد اين ابتكار در سطح كلان، متوجه خواهيم شد كه اين كشور تلاش دارد تا با اجراي اين ابتكار، محيط پيراموني و به‌دنبال آن محيط نظام بين‌الملل را در راستاي سياست‌هاي اقتصادي خود، آن هم ازطريق عملياتي كردن مفهوم اتصال موردنظر خود همسو كند. نگاه و تصور بدبينانه برخي از طرف‌هاي منطقه‌اي به اين ابتكار نيز ناشي از آن است كه از نظر آنان اين پروژه، طرحي توسعه‌طلبانه از جانب چين به‌منظور شكل‌دهي به نظم مطلوب اين كشور در چهارچوب منطقه‌اي و بين‌المللي است. با توجه به عدم حضور و مشاركت هند در ابتكار موردنظر چين، به‌نظر مي‌رسد تاكنون نگاهي بدبينانه به اين ابرپروژه تجاري ـ اقتصادي داشته است.
درواقع نگراني‌هاي هند درقبال اين ابتكار ناشي از دو عامل است:
1. فقدان اطلاعات و جزئياتي مشخص از چگونگي اجرا و اهداف اين ابتكار منطقه‌اي و جهاني از طرف چين. اينكه تا چه ميزان سياستگذاران چيني براي هند و ارتباط احتمالي اين كشور با ابتكار كمربند ـ جاده نقش تعريف كرده باشند، در هاله‌اي از ابهام قرار دارد. اين مسئله سبب سوءظن هند نسبت به اهداف واقعي چين در اجراي اين پروژه بوده است.
2. نقش حافظه تاريخي هندي‌ها درقبال روابط اين كشور با چين. اين دو كشور همواره داراي روابطي پيچيده با يكديگر بوده‌‌اند كه مي‌توان آن را نتيجه تركيب عواملي همچون پيوستگي جغرافيايي، و عامل تاريخ دانست. منازعات و مناقشات مرزي و سرزميني لاينحل مانده و سابقه جنگ‌هاي پيشين ميان دو كشور بخشي از حافظه تاريخي هندي‌هاست كه سبب سوءظن آنها نسبت به قدرت روبه‌افزايش چين در منطقه جنوب و جنوب شرق آسيا شده است.
براساس دو عامل ذكرشده، اين تصور به‌وجود مي‌آيد كه چين قصد دارد تا با اجراي اين پروژه، هند را به محاصره درآورد؛ اما به‌نظر مي‌رسد با اقدامات اخير چين در مناطق پيراموني هند و عملياتي كردن برخي ابتكارات چيني، اين تصور به واقعيتي ملموس براي هند بدل شده است. در حوزه عملياتي نيز، با پيشبرد برخي ابتكارات موردنظر چين، تصورات تهديدمحور هند نسبت به اين پروژه تشديد شده است.
به‌صورت خلاصه، شاخص‌ترين ابتكار چين در حوزه پيراموني هند، اجراي توسعه بندر گوادر در قالب كريدور اقتصادي چين ـ پاكستان است. اجرايي كردن اين كريدور سبب اتصال چين به آب‌هاي آزاد و اقيانوس هند ازطريق خاك اين كشور (پاكستان) خواهد شد؛ ضمن آنكه توسعه بندر گوادر گامي است كه مي‌تواند در آينده‌اي نزديك منجربه تقويت نفوذ دريايي چين در منطقه اقيانوس هند شود. همچنين كريدور موردنظر چنين پتانسيلي را دارد كه با اتصال به افغانستان و آسياي مركزي، نفوذ آتي هند و دستور كارهاي اين كشور درقبال افغانستان را به چالش بكشد.
دراين‌راستا مي‌توان از اقدامات ديگري همچون توسعه و تقويت روابط با كشورهايي مانند سريلانكا و يا مجمع‌الجزاير مالديو نيز نام برد. هر دو كشور با دارا بودن موقعيت جزيره‌اي، اهدافي مناسب براي چين درجهت توسعه نفوذ دريايي اين كشور محسوب مي‌شوند. سرمايه‌گذاري به‌منظور تقويت و توسعه زيرساخت‌ها و ظرفيت‌هاي بنادر تجاري، ازجمله اقدامات چين در اين كشورهاست. بنابراين، تلاش درجهت بسط و توسعه نفوذ دريايي را مي‌توان در قالب پروژه راه ابريشم دريايي چين تعريف كرد.
سؤال اين است كه اكنون با اعمالِ محدوديت‌هاي راهبردي احتمالي از جانب چين و قرار گرفتن در چنين شرايطي آن هم در محيط پيراموني و در قالب ابتكارات اتصال منطقه‌اي، هند چه گزينه‌هايي درمقابل خود مي‌بيند تا ازطريق آنها بر اين محدوديت‌ها غلبه كند؟
ـ تعريف نقشي جديد براي هند در جنوب آسيا. اين نقش از طرف دولت آمريكا چه در قالب راهبرد جديد امنيت ملي اين كشور و چه در قالب راهبرد آمريكا درقبال افغانستان و آسياي جنوبي، فرصت مناسبي دراختيار هند قرار خواهد داد كه به‌وسيله آن و با اراده‌اي مصمم، دست به ايجاد موازنه در مقابل محور چين و پاكستان بزند؛ زيرا هر دو كشور تصورات مشتركي از تهديدات برآمده از يك چين درحال خيزش دارند.
ـ تشكيل گروه چهارگانه مركب از آمريكا، استراليا، ژاپن و هند. اين گروه كه تحت رهبري آمريكا عمل مي‌كند، چه در حوزه نظامي و چه در حوزه اقتصادي، طيف گسترده‌اي از همكاري‌ها را در دستور كار خود قرار داده است. نگراني اين چهار كشور از توسعه نفوذ دريايي چين در اقيانوس هند عاملي است كه سبب نزديكي روابط ميان آنها شده است.
ـ استفاده راهبردي از كريدور شمال ـ جنوب. يكي ديگر از گزينه‌هاي هند براي غلبه بر محدوديت‌هاي راهبردي، تسريع پروژه اتصال هند به روسيه و اروپا ازطريق ايران است. هند همچنين تلاش دارد تا ازطريق ايران خود را به افغانستان و آسياي مركزي برساند. سفر خرداد 1395 نارندرا مودي، نخست‌وزير هند، به ايران و امضاي توافق توسعه بندر چابهار را مي‌توان در همين چهارچوب مورد ارزيابي قرار داد.
جمع‌بندي
در سال‌هاي اخير، ظاهر شدن هند به‌عنوان كنشگري كه در جايگاه تأمين‌كننده منافع راهبردي آمريكا قرار گرفته است، مي‌تواند اين كشور را درمقابل ابتكارات موردنظر چين و ازجمله ابتكار يك كمربند ـ يك جاده در اين منطقه تعريف كند. هند همچنين تلاش دارد تا ازاين‌طريق بر محدوديت‌هاي اعمال‌شده راهبردي از طرف چين غلبه كند. درمقابل، جمهوري اسلامي ايران نيز با هر دو كشور چين و هند روابطي نزديك و دوستانه داشته است؛ ضمن آنكه در ابتكارات منطقه‌اي موردنظر دو كشور، يعني ابتكار يك كمربند ـ يك جاده و نيز اتصال هند به افغانستان و آسياي مركزي، جمهوري اسلامي ايران، جايگاه ويژه‌اي براي خود كسب كرده است. درنتيجه مي‌توان گفت، برقراري روابطي متوازن درقبال دو كشور چين و هند از جانب كشور ما، امري ضروري است.
التعليقات