داعش و آنچه در تركيه مي‌گذرد

جمهوري تركيه در ماه‌هايي كه گذشت، دوران پرهياهويي را از سر گذراند. تكاپو در ابعاد مختلف در اين كشور به‌قدري زياد است كه گاهي دنبال كردن همة جريان‌هاي داخلي و خارجي آن غيرممكن به‌نظر مي‌رسد. در عرصه داخلي، تركيه با چند موضوع اساسي درگير است: نخست، بحث مربوط به انتخابات رياست‌جمهوري اين كشور است كه با وجود بحث‌هايي كه سال‌هاست صورت گرفته، هم‌اكنون در اوج قرار دارد. موضوع تغيير نظام حكومتي از پارلماني به رياستي فقط به انتخاب رئيس كشور به‌صورت مستقيم ازسوي مردم محدود نمي‌شود. تغييراتي كه در نهادهاي مختلف وابسته و قانون اساسي انجام مي‌گيرد، نظام انتخاباتي، و حدود و اختيارات رئيس‌جمهور از مسائل عمده قابل بحث است. تركيه در دوره حزب عدالت و توسعه دستور كارهاي مختلفي را براي خود تعريف كرده و كوشيده است گام‌به‌گام به اهدافش تحقق بخشد. در اين ميان، بحث تغيير نظام حكومتي و اجراي الگوي پوتين ـ مدودف در اين كشور توجه بسياري را به خود جلب كرده است. در پشت صحنه اين انتخابات كه براي اولين‌بار در تاريخ جمهوريت تركيه رخ مي‌دهد، ترافيك سنگيني وجود دارد. ديدارها، جلسات و مباحث بسياري در جريان است كه اغلب عنوان نخست رسانه‌هاي داخلي و اخبار كشور را به خود اختصاص مي‌دهند. احزاب و تشكل‌هاي مختلف درپي معرفي نامزدي هستند كه بتواند موفقيت قاطع را براي آنها به ارمغان آورد. مناظرات بين احزاب و گروه‌هاي مختلف گاه به تنش ميان آنها مي‌انجامد؛ اما آنچه همگي به‌درستي بر آن تأكيد دارند، معرفي نامزدي است كه با درايت و دلسوزي در راستاي مصلحت كشور بكوشد.
تلاش‌هاي مربوط به برگزاري هم‌زمان انتخابات تركيه در 53 كشور مختلف ديگر در جريان است و اردوغان مي‌كوشد در سفر به كشورهاي ديگر، آراء شهروندان خود را كه در خارج از تركيه زندگي مي‌كنند، به‌سمت نامزد حزب عدالت و توسعه جذب كند. دور نخست انتخابات در 10 اوت برگزار مي‌شود و در صورتي كه هيچ‌يك از نامزدها نتوانند اكثريت قاطع را به‌دست آورند، به دور دوم در 24 اوت كشيده خواهد شد. در اين ميان، پس از ماه‌ها گفت‌وگو، دو حزب جمهوري‌خواه خلق و مام وطن، احسن‌الدين كمال اوغلو را كه طي سال‌هاي گذشته با داشتن مقام دبيري سازمان تشكيلات اسلامي به نامي آشنا در منطقه تبديل شد، به‌عنوان نامزد خود معرفي كرده‌اند.
حزب عدالت و توسعه با برگزاري جلسات متعدد با سران مختلف كشور و نظرسنجي‌هاي مختلف هنوز نامزد رسمي خود را معرفي نكرده است؛ اما اعضاي مختلف حزب چون بولنت ارينچ بر اين باورند كه هر كسي نامزد اين گروه باشد، قطعاً پيروز انتخابات رياست‌جمهوري خواهد شد. او مي‌گويد با وجود گزينه‌هاي مختلف، اردوغان با كارآيي و دستاوردهايي كه طي دوازده سال گذشته داشته است، مناسب‌ترين گزينه براي رياست‌جمهوري است و با داشتن پشتيباني تمام اعضاي حزب عدالت و توسعه، يك‌سوم آراء حزب مام وطن و بيست درصد آراء حزب جمهوري خلق، قطعاً پيروز انتخابات خواهد شد.
نكته‌اي كه در اينجا بايد به آن اشاره كرد اين است كه اين ميزان تلاش حزب حاكم در برگزاري جلسات و نظرسنجي‌هاي مختلف با دامنه‌اي وسيع ناشي از انتقاداتي است كه به‌ويژه در سال‌هاي اخير، اپوزيسيون به عملكرد اين حزب به‌ويژه شخص اردوغان وارد كرده است. ناكامي قطعي حزب حاكم در حل مسئله كردها و عدم اطلاع‌رساني درباره روند مذاكرات و آينده قابل پيش‌بيني، نحوه برخورد غيردموكراتيك پليس در جريان پارك گزي، محدود شدن برخي حقوق شهروندي در راستاي اسلامي كردن اجباري تركيه، بحث بسته شدن مدارس وابسته به جريان گولن، جريان 17 دسامبر، تضعيف نقش ارتش، تغيير نظام حكومتي تركيه كه به‌طور خاص در راستاي تثبيت قدرت حزب حاكم ارزيابي مي‌شود، نبود آزادي بيان و مطبوعات و تغييرات قانون اساسي، و نيز نوع رويكرد تركيه در سوريه و عراق و اتحاديه اروپا در كنار كيش شخصيتي اردوغان باعث شده است آينده انتخاباتي كه مردم به‌صورت مستقيم در آن رئيس‌جمهور را برخواهند گزيد، به اندازه‌اي كه گفته مي‌شود قابل پيش‌بيني نباشد.
پيش از اين، دوره رياست‌جمهوري هفت‌ساله بود، ولي براساس قانون جديد، هر رئيس‌جمهور فقط مي‌تواند دو دوره پنج‌ساله در اقتدار باشد. پيروزي نامزد حزب عدالت و توسعه در انتخابات به معناي تداوم سياست‌هاي تركيه در راستاي چشم‌انداز سال 2023 خواهد بود.
مسئله داخلي ديگري كه تركيه در حال حاضر با آن روبه‌روست، بازجويي‌ها، گردآوري داده‌ها و سير محاكمات و ادعاهاي مختلف مربوط به حادثه‌اي است كه از آن به‌عنوان كودتاي 17 دسامبر ياد مي‌شود. در روزهاي گذشته، يازده نفر به جرم كار گذاشتن دستگاه شنود در دفتر اردوغان تحت پيگرد قرار گرفتند. بررسي‌هايي درمورد صداهاي پخش‌شده همچنان ادامه دارند. مباحث مربوط به دولت موازي كه با وجود جابه‌جايي‌ها و تغييرات گسترده در كادرهاي مختلف، به‌ويژه در نظام قضايي مطرح مي‌شوند و بحث فتح‌الله گولن كه هنوز در بازار رسانه‌هاي داخلي و افكار عمومي داغ است، هم‌زمان انتقادات مخالفان را نيز برانگيخته است.
در عرصه خارجي، در شرايطي كه تركيه از وضعيت كنوني خود به‌عنوان انزواي غرورآميز ياد مي‌كند، چند مسئله مطرح است: نخست، موضوع اتحاديه اروپاست. تركيه به‌شدت در تلاش است با هماهنگي‌هاي مختلف و ايجاد تغييرات ضروري، پيش‌شرط‌هاي عضويت را به‌جاي آورد. سفرها و مذاكرات دوره‌اي مختلف نيز در همين راستا ارزيابي مي‌شوند. طي آخرين اقدام، تركيه كوشيده است با امضاي توافقنامه تبعيض‌هاي منفي‌اي را كه درخصوص شهروندان ترك صورت مي‌گيرد، ازجمله درمورد دريافت رواديد براي سفر به كشورهاي اروپايي از ميان بردارد. در اين راستا، طي سه سال آينده، هر شهروند ترك مي‌تواند آزادانه و بدون دريافت رواديد به ساير كشورهاي اروپايي سفر كند. تركيه اين مورد را از مواردي مي‌داند كه نشان‌دهنده استانداردهاي دوگانه اتحاديه اروپا در برخورد با اين كشور است. در حالي كه اتحاديه اروپا خواهان امضاي قرارداد استرداد مهاجران به كشور مبدأ است. طي آخرين تحولات، تركيه خواهان گشوده شدن سرفصل‌هاي 23 و 24 مذاكرات خود با اتحاديه اروپاست. از زمان آغاز مذاكرات رسمي در سال 2005، تاكنون پيشرفت خاصي در مسير مذاكرات وجود نداشته است. با وجود اين، تركيه همچنان خواهان عضويت كامل در اين مجموعه است و از آن به‌عنوان هدفي كه تا سال 2023 حتماً تحقق خواهد يافت ياد مي‌كند.
موضوع ديگري كه در روزهاي گذشته در عرصه سياست خارجي و منطقه‌اي نگراني تمامي كشورهاي منطقه ازجمله تركيه را سبب شده است، بحث داعش و اقدامات اين گروه است كه در اين كشور به‌ويژه با موضوع ديپلمات‌هاي گروگان گرفته‌شده در كنسولگري تركيه در موصل در صدر اخبار قرار گرفت. نظرهاي مختلفي درباره ارتباط تركيه با گروه داعش وجود دارد. برخي معتقدند كه تركيه از اين گروه حمايت مي‌كند و ضمن ارسال برخي تجهيزات، مرزهاي خود را به روي آن باز گذاشته است. برخي ديگر از صاحب‌نظران بر اين باورند كه تجربه تركيه در خلال مسئله سوريه باعث شده است كه اين كشور خود را از سه‌گانه آمريكا ـ اسرائيل ـ كشورهاي عربي بيرون بكشد و بكوشد چهره مخدوش‌شده‌اي را كه در سال‌هاي پيش از بهار عربي از آن به‌عنوان قدرت نرم ياد مي‌شد، دوباره ترميم كند. در اين راستا، مي‌توان به گام‌هاي تركيه در ايجاد رابطه نزديك با ايران اشاره كرد. از سوي ديگر، تركيه نيز همچون اتحاديه اروپا و آمريكا اين گروه را در فهرست تروريست‌ها قرار داده است.
گروه داعش كه در تركيه به «ايشيد» معروف است، از ديد صاحب‌نظران و رسانه‌هاي ترك، گروهي افراطي ـ تروريستي است كه درپي ايجاد خلافت اسلامي در سرزمين‌هاي عراق و سوريه كنوني از هيچ اقدام وحشيانه و خودسرانه‌اي دريغ نمي‌كند. اين گروه سلفي كه از ديد تركيه حمايت آمريكا، عربستان سعودي، و قطر را دارد، در تاريخ معاصر خاورميانه به‌قدري افراطي عمل مي‌كند كه حتي اعتراض القاعده را نيز به‌دنبال داشته است. داعش از ديدگاه تركيه با نگاه ايدئولوژيك خاصي كه دارد، درپي ايجاد ناآرامي در منطقه و به‌هم ريختن مثلث ايران ـ تركيه ـ عراق است. شعار اين گروه با ارتشي حدود هفت هزار نفر در سوريه و ده هزار نفر در عراق كه به‌ويژه پس از خروج آمريكا از عراق قدرت يافت، اين است: «جهاد تومور سرطاني» است كه با گسترش روزافزون، نه‌تنها عراق، بلكه تمام كشورهاي همسايه و منطقه را با بحراني جدي روبه‌رو خواهد كرد.
آنچه در عراق و سوريه رخ مي‌دهد، نه‌تنها فاجعه‌اي بشري، بلكه لكه ننگي بر دامن مسلمانان جهان است. داعش هرچند اسباب نگراني بسياري را در جهان فراهم كرده، از چند جهت طعمه خوبي براي تبليغات منفي عليه اسلام و خاورميانه است. به‌دنبال جنبش‌هاي مردمي كشور‌هاي عربي طي چهار سال گذشته، كه البته دست‌خوش تحولات بسياري شدند، روح آزادي‌خواهي و انساني مردم عليه ديكتاتوري‌ها و ظلم‌هاي موجود، حيرت و همراهي موج عظيمي را به‌همراه داشت. آنچه در عراق رخ مي‌دهد، بي‌شك اسباب تبليغات گسترده را عليه جامعه مسلمانان در خاورميانه، بار ديگر در دستور كار قرار خواهد داد و زمينه تفرقه‌افكني و مداخلات بيشتر را فراهم خواهد كرد. تركيه به‌عنوان كشوري مسلمان كه به‌ويژه با قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه در سال‌هاي گذشته كوشيد تصويري مثبت و دموكرات از اسلام و دولت اسلامي از خود به نمايش بگذارد و الگوي خاورميانه باشد، هم‌اكنون بيش از هر كشور ديگري از تصوير جديدي كه به نام اسلام و جهاد در عراق و سوريه ارائه مي‌شود زيان خواهد ديد. در شرايط كنوني، نه‌تنها ايران و تركيه، بلكه تمامي كشورهاي مسلمان منطقه بايد با اتحاد و همكاري با يكديگر جلوي فاجعه‌اي را كه درحال وقوع است تا دير نشده بگيرند و صرف‌نظر از تفاوت‌هاي مذهبي به ريسمان اسلام متوسل شوند. داعش نه موضوعي صرفاً محلي و نه مسئله‌اي قابل اغماض است؛ زيرا بحثي صرفاً ايدئولوژيك نيست، بلكه بحراني امنيتي به‌شمار مي‌رود. خاورميانه پيشتر نيز با چنين بحران‌هاي امنيتي و تفرقه‌افكنانه‌اي روبه‌رو بوده است. تنها نگاهي به تاريخي نه‌چندان دور نشان مي‌دهد كه نبايد به هيچ وجه با انفعال و يا عدم اتحاد، ظهور پديده‌اي مخرب و جبران‌ناپذير را اجازه داد.
نوزدهمين انتخابات رياست‌جمهوري تركيه نزديك است. تركيه در عرصه داخلي دوراني مضطرب و پرشور را مي‌گذراند. هنوز حادثه سوما از ذهن مردم پاك نشده است و دولت اردوغان مي‌كوشد در زمينه‌هاي مختلف با نشان دادن غيرت و اراده، مشروعيت خود را روزافزون كند و در اين راستا، هيچ اقدامي را كه مخل نظم و امنيت ملي باشد درنظر ندارد. هر فرد و واحدي در طول تاريخ اشتباهاتي داشته است. زماني كه آمريكا، عربستان و پاكستان پي‌هاي القاعده را مي‌ريختند، فكر نمي‌كردند روزي از كنترل آنها خارج شود و مجبور شوند خسارات مادي و معنوي بسياري را براي جبران بخشي از اشتباه عظيم خود بپردازند. بر همه ماست كه از اشتباه‌هاي تاريخي عبرت بگيريم و با همكاري متقابل و از بين بردن دشمني مشترك و استراتژيك، در تاريخ منطقه صفحه‌اي طلايي را ايجاد كنيم و به‌سمت خاورميانه‌اي امن و باثبات پيش رويم.