متن حاضر مصاحبه اي با دكتر كارشناس مسائل عربستان مي باشد كه در آن مهمترين تحولات منطقه با تاكيد بر روابط ايران و عربستان مورد بررسي قرار گرفته است.

عربستان سعودي ـ ايران (يمن ـ لبنان)

 

بعد از ظهور محمدبن سلمان و صعود وي در سلسله مراتب قدرت عربستان به شرايط سياسي جديد و كاملا متفاوتي وارد شده است و وي به نوعي درصدد مديريت گذار عربستان به دولت چهارم سعودي است. در اين راستا يكي از مهمترين ويزگيهاي دوره جديد را مي توان انسداد و انحصارگرايي سياسي شديد و تمركز قدرت به رغم تمايل به نوسازي هاي اجتماعي و توسعه اقتصادي دانست. اقدامات اخير معطوف به بركناري و بازداشت شماري از مقامات و شخصيتهاي سعودي نيز دقيقا در اين راستا صورت گرفته است. بدين مفهوم كه بن سلمان با تضعيف و حذف جدي شخصيتهاي سياسي اثرگذار درصدد از بين بردن هر گونه بستر مخالفت يا حتي رقابت سياسي و كنترل كامل قدرت است. اين در حالي است كه در طول دهه هاي گذشته نظام سياسي سعودي بر اساس توازن و توزيع قدرت استوار بوده است و اكنون اين توازن در حال از بين رفتن است و جاي خود را به انحصارگرايي و تماميت خواهي سياسي مي دهد.

 

در سطح داخلي عربستان با تحولات جديدي روبرو است كه مي تواند مشخصه آن بروز سطحي از تنشهاي سياسي و اجتماعي در اين كشور باشد. عربستان در پرتو سياستهاي جديد بن سلمان دگرگونيهاي مهمي را تجربه مي كند كه باعث تغييرات ساختاري در اين كشور است و اين تغييرات مدافعان و مخالفان خاص خود را دارد كه باعث تشديد تنشها مي شود. در عرصه اجتماعي اصلاحات مورد نظر بن سلمان باعث تنشهايي بين بخشهاي نوگرا و سنتي در جامعه مي شود. در عرصه اقتصادي سياستهاي جديد و به خصوص كاهش منابع مالي مستقيمي كه به عمده بخشهاي جامعه تزريق مي شود مي تواند به ايجاد نارضاييتهايي در بين مردم منجر شود. در عرصه سياسي نيز انحصارگرايي سياسي بن سلمان و از بين رفتن توازن سياسي سابق بين اعضاي خاندان سعودي مي تواند به شكل گيري تنشهايي در اين كشور منجر شود.

در عرصه منطقه اي عربستان همچنان به سمت گسترش بي ثباتي ها و تنشهاي منطقه اي ادامه مي دهد و با ايران هراسي و در صدر قرار دادن تهديد ايران در پي ايجاد تغييراتي در ائتلافهاي منطقه اي است. به خصوص بن سلمان نشانه هايي را در جهت همكاري و نزديكي به اسرائيل از خود نشان مي دهد و اين تلاش عربستان در كنار سياستهاي تقابلي آن در مقابل ايران اصلي ترين محورهاي شكل دهنده سياست منطقه اي اين كشور خواهد بود.

 

تنشها و تقابلات ايران و عربستان در طول سالهاي اخير به شدت گسترش يافته است و دو كشور درگير جنگهاي نيابتي متعددي در حوزه هاي مختلف هستند. اما به رغم گسترش مناقشات احتمال بروز برخورد نظامي بين دو كشور ضعيف به نظر مي رسد. ايران با توجه به وضعيت و سياستهاي منطقه اي خود و به رغم تقابلات و تنش آفريني هاي عربستان خواستار بروز جنگ در ميان كشورهاي مسلمان نيست و از تبعات منفي چنين جنگي اگاه است. اين تبعات در عرصه هاي مختلف اقتصادي سياسي و مذهبي منطقه را وارد بحران جدي خواهد كرد و خسارتهاي فراواني را براي كشورهاي منطقه در پي خواهد داشت. از سوي ديگر عربستان نيز به رغم تلاش براي استمرار فضاي تنش و از پيامدهاي خطرناك ورود به جنگ با ايران در ابعاد مختلف اگاه است و چنين جنگي مي تواند عربستان را براي دهه هاي به عقب براند. ضمن اينكه اين چنين رويدادي براي امنيت و اقتصادي بين المللي نيز بسيار پر خطر بوده و در نتيجه قدرتهاي بزرگ نيز چنين جنگي را به صلاح نمي دانند.

 

وضعيت يمن با شليك موشك بالستيك و همچنين مرگ علي عبدالله صالح به وضعيت خطرناكي رسيده است و منازعات دروني يمن و همچنين تجاوزات عربستان به اين كشور به شدت افزايش يافته است. ضمن اينكه وضعيت انساني و قحطي و گرسنگي مردم يمن نيز به شدت پرمخاطره شده است. در چنين فضايي در حالي كه عربستان سعي دارد همچنان با ابزارهاي نظامي به تغيير موازنه قدرت در يمن مبادرت كند، احتمال مصالحه كاهش يافته و چشم اندازي براي بهبود وضعيت اين كشور وجود ندارد.

در لبنان عربستان تلاش كرد تا با اعمال فشار بر سعد حريري و ايجاد بحران در اين كشور موازنه قدرت داخلي در بيروت را دگرگون ساخته و به خصوص به تضعيف حزب الله بپردازد. با اين حال مديريت سياسي مناسب و مصالحه طرفهاي سياسي در لبنان باعث ناكامي عربستان در دستيابي به اهداف خود شد و اعلام پس گرفتن استعفا از سوي حريري باعث شد تا بحران احتمالي در اين كشور تا حد زيادي مهار شود.

 

به نظر مي رسد با رويكرد كنوني دولت سعودي و هماهنگي هاي بين اين كشور با امريكا و اسرائيل و ناديده گرفتن واقعيتهاي منطقه اي از سوي رياض در آينده قابل پيش بيني تنش و تقابل همچنان ويژگي اصلي روابط ايران و عربستان خواهد بود. لذا با گذشت زمان اميدها براي مصالحه ايران و عربستان كاهش مي يابد و نتايج بحرانها و جنگهاي نيابتي بيش از هر چيز مي تواند شكل دهنده موازنته قدرت و روابط دو طرف باشد.