محمدرضا چیت‌سازیان

تصویرسازی در روابط بین‌الملل اهمیتی دوچندان پیدا کرده است و کشورها تمام تلاش خود را به خرج می‌دهند تا تصویر مطلوب خود را از تحولات به افکار عمومی در دنیا مخابره کنند. قطر نیز با توجه به اینکه کشوری کوچک و کم‌جمعیت محسوب می‌شود و از قدرت نظامی چندانی ندارد، تلاش کرده از این مسیر برای تولید و افزایش قدرت بهره برد. این کشور در این راستا از ابزارهای گوناگونی استفاده کرده تا بتواند به اهداف خود دست پیدا کند. این کشور به‌واسطه منابع عظیم گاز و نفت و درآمدهای سرشار ناشی از آن در ُبعد تولید قدرت نرم و تصویرسازی مثبت از این کشور فعالیت گسترده‌ای داشته است. سرمایه‌گذاری در زمینه دیپلماسی رسانه‌ای، ورزشی و گسترش فعالیت‌های علمی و فرهنگی ازجمله این اقدامات در راستای ایجاد تصویر مثبت از این کشور است.

الجزیره به‌عنوان ابزار دیپلماسی عمومی قطر از چند جهت در خدمت تصویرسازی دولت قطر بوده است. این شبکه پرستیژ و اعتبار دولت قطر را چه در عرصه داخلی و چه در عرصه بین‌المللی افزایش داده است. الجزیره به نمادی برای دولت آل‌ ثانی به‌عنوان دولتی آزادی‌خواه و مردم‌دوست تبدیل شده است و محبوبیت قطر را در جهان عرب بالا برده است. به تعبیری، این شبکه انتقادات و اتهامات داخلی و خارجی مبنی بر بسته بودن فضای سیاسی قطر را تا حدودی مهار کرده است. این شبکه با تصویرسازی مثبت زمینه سرمایه‌گذاری را چه در بُعد داخلی و چه در بُعد بین‌المللی بهبود بخشیده است و درنهایت، مرکزیت دیپلماتیک قطر در راستای سیاست میانجی‌گری برای حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای را تقویت کرده است.

  زهره خانمحمدی

ـ فدراسیون روسیه ازجمله کشورهایی است که تلاش می‌‎کند تصویرسازی داخلی و بین‌المللی مثبت و قوی براساس قدرت بزرگ ارائه دهد.

ـ مؤلفه «قدرت بزرگ» توسط سیاست‌گذاران کرملین به ستون اصلی سیاست‌ این کشور تبدیل شده است و در جهت تحقق آن از کلیه ابزار ازجمله تصویرسازی هم بهره‌ می‌برند.

ـ ارزش نام یک کشور به‌عنوان برند آن هنوز عملاً قابل اندازه‌گیری نیست؛ زیرا شاخص برندسازی ملت به‌منظور تبیین کیفیت تصویرسازی مناسب است. ضمن اینکه ماهیت آن اجازه کمّی سازی را نمی‌دهد و عملاً برای حالت مقایسه‌ای کاربرد دارد؛ بنابراین، روش‌های کیفی ـ توصیفی در تبیین و تحلیل این مهم تأثیرگذارتر هستند.

ـ جنگ در اوکراین بر سیاست تصویرسازی روسیه تأثیر به‌سزایی داشته است؛ به‌طوری‌که سبب تخریب تصویر و ایجاد ضد تصویر از این بازیگر شد.

ـ نهادهای علمی ـ آموزشی به‌عنوان پیشران سیاست تصویرسازی روسیه تاکنون موفق به ارائه تصویری موجه و مثبت از قدرت بزرگ روسیه و شناساندن جایگاه این بازیگر در تراز دیگر خود (غرب) نشدند.

ـ فرهنگ نقطه قوت تصویرسازی روسیه درنظر گرفته می‌شود که اقتصاد در مقایسه با آن، اثرگذاری کمتری دارد.

ـ ژئوپلیتیک روسیه می‌تواند سیاست تصویرسازی را گسترده نماید اما در مقابل توانایی نظامی ـ دفاعی این بازیگر نقطه عطفی بر این سیاست محسوب می‌شود که در بحران اوکراین نشان داده شد.

ـ نگرش‌های بین‌المللی نسبت به روسیه و اعتماد به رهبر این کشور که می‌تواند شاخص تصویرسازی محسوب شود در عمده مناطق جهان در جایگاه پایین حتی نسبت به چین (نزد ایالات‌متحده) قرار گرفته است.

ـ تحلیل شاخص‌های سیاست تصویرسازی در خصوص روسیه نشان می‌دهد که تصویرسازی در چهارچوب آرمان «قدرت بزرگ» با امکانات این بازیگر در عرصه‌های مختلف تناسب ندارد و مبتنی‌بر واقعیت نیست، لذا این امر در برهه‌های مختلف تبدیل به ضدتصویر می‌شود که بر ادراک و رویکرد سایر بازیگران تأثیرگذار خواهد بود.

نجمیه پوراسمعیلی

ـ ترکیه در بخش فرهنگی و آموزشی، به‌دنبال ترویج ارزش‌هایی مانند هویت ملی قوی و احساس شرافت، اسلام به‌عنوان دین مسلط و منبع ارزش، خانواده به‌عنوان یک واحد اجتماعی بسیار ارزشمند و منبع حمایت، غذا و وعده‌های غذایی به‌عنوان راهی برای بیان مهمان‌نوازی و به اشتراک‌گذاری فرهنگ، هنر و ادبیات به‌عنوان راهی برای بیان خلاقیت و هویت است. این امر را از طریق ابزارها و راهبردهای مختلف مانند ایجاد و حمایت از مؤسسات فرهنگی در خارج از کشور مانند مؤسسه یونس امره که دوره‌های زبان ترکی، رویدادهای فرهنگی، برنامه‌های دانشگاهی و بورسیه تحصیلی، کمک‌های بشردوستانه ارائه می‌کنند، پیش می‌برد.

ـ ترکیه از صنعت گردشگری خود برای نمایش میراث تاریخی و طبیعی، ارائه رویدادها و جشنواره‌های فرهنگی، حمایت از طرح‌ها و ابتکارات گردشگری فرهنگی، تشویق گفتگو و تفاهم بین فرهنگی استفاده می‌کند.

ـ ترکیه از اقتصاد و فناوری در جهت تصویرسازی به طرق مختلف مانند ارتقای توسعه اقتصادی و روابط تجاری، حمایت از کمک‌های توسعه‌ای و بشردوستانه، بهره‌گیری از دیپلماسی دیجیتال و بسترهای رسانه‌ای، تشویق نوآوری و کارآفرینی استفاده می‌کند.

ـ ترکیه از ورزش برای تصویرسازی، به‌وسیله میزبانی رویدادهای بزرگ ورزشی، حمایت از طرح‌ها و برنامه‌های دیپلماسی ورزشی، ترویج ورزش و تبلیغ ورزشکاران ترکیه در خارج از کشور، تشویق تبادلات و همکاری‌های ورزشی استفاده می‌کند.

ـ ترکیه از جایگاه ژئوپلیتیک و کریدوری و مزیت‌های آن برای تصویرسازی ترکیه به‌ویژه از طریق تأکید بر عظمت امپراتوری عثمانی و نظریه عمق استراتژیک استفاده می‌کند.

ـ ترکیه از وزارت امور خارجه برای تصویرسازی از طریق تشکیل ریاست فرهنگستان دیپلماسی، همکاری وزارت خارجه با نهادهای دولتی و غیردولتی و ایجاد بسترهای گفتگوی بین‌المللی استفاده می‌کند.

ـ حوزه و نهادهای اطلاعات، دفاع و امنیت ترکیه در تصویرسازی مثبت از این کشور موفق عمل‌نکرده‌اند.

ـ ترکیه از نقش نهادهای و سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد، گروه بیست، سازمان همکاری اسلامی، شورای اروپا، ناتو و سازمان امنیت و همکاری اروپا برای تقویت و ترویج گفتمان مدنظر خود استفاده کرده است.

ـ ترکیه دارنده یک تصویر چندوجهی است که متشکل از عناصر و ارزش‌هایی مانند عثمانی‌گری، ترک‌گرایی، ملی‌گرایی، دموکراسی، اسلام‌گرایی، سکولاریسم، پیشینه تاریخی، اروپایی بودن، آسیایی بودن و جاذبه‌های گردشگری است. تنوع و تعدد این وجوه و عناصر سبب می‌شود که اول اینکه، برداشت از تصویر ترکیه نزد افراد در کشورهای مختلف، متفاوت باشد و دوم اینکه، طیفی از مخاطبان موافق تا مخالف تصویر ترکیه، براساس طیف وسیعی از تعاریف مطلوب تا نامطلوب برای تصویر این کشور وجود داشته باشد.

ـ بنابراین، علی‌رغم آنکه در نظریه تصویر و تصویرسازی مباحث حول ساخته شدن تصویری است که یک ملت یا کلیت یک کشور از خود به مخاطبان جهانی عرضه می‌کند، اما واقعیت آن است که در عرصه بین‌المللی بیشتر، این دولت‌ها و رهبران هستند که می‌خواهند یک تصویری که در ذهنیت آنها مطلوب درک می‌شود را به مخاطبان جهانی و داخلی عرضه کنند. اردوغان نیز از زمان روی کار آمدن تاکنون تلاش کرده است تا با فاعلیت دولت خود، بازسازی تصویر ترکیه، براساس شکوه و عظمت عثمانی (که دربردارنده هویت اسلامی نیز است) و مکمل آن یعنی «قرن ترکیه»، راهبرد کلان ترکیه باشد.

    حسین عسگریان

ـ بریتانیا به‌عنوان کشوری با تاریخ و فرهنگ غنی، اقتصادی قوی و نیروی نظامی قابل توجه با درک جایگاه و اهمیت تصویرسازی از خود، اقدامات مختلفی را برای بهبود تصویر خود در جهان انجام داده است. این اقدامات شامل استفاده از رسانه‌ها و ارتباطات، دیپلماسی عمومی، دیپلماسی اقتصادی، سرمایه‌گذاری فرهنگی و استفاده از فناوری، استفاده از وضعیت ژئوپلیتیک و به‌کارگیری نهادهای اطلاعاتی می‌گردد. این اقدامات تا حدی موفقیت‌آمیز بوده است به‌طوری‌که بریتانیا تصویر مثبتی از خود در میان بیشتر کشورهای جهان ارائه داده است.

ـ شبکه رسانه‌ای بی‌بی‌سی نقش بسیار مهمی در تصویرسازی بریتانیا از خود در سطح ملی و جهانی ایفا می‌کند. بی‌بی‌سی یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین شبکه‌های رسانه‌ای جهان است. این شبکه از سال 1922 فعالیت خود را آغاز کرده و باگذشت زمان به یکی از نخستین منابع اخبار و برنامه‌های فرهنگی و تفریحی جهان تبدیل‌شده است. بودجه این شبکه که توسط دولت بریتانیا حمایت می‌شود، به دلیل کیفیت بالا و عینیت گزارش‌هایش اعتبار فراوانی دارد. بی‌بی‌سی به مخاطبان داخلی و بین‌المللی برنامه‌های تلویزیونی، رادیویی و آنلاین ارائه می‌دهد و از این طریق به معرفی بریتانیا و فرهنگ و ارزش‌های آن کمک می‌کند. این رسانه به‌ظاهر مستقل، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین شبکه‌های رسانه‌ای جهان با شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی به بیش از چهل زبان، بیش از چند دهه است که اخبار و مطالب مربوط به بریتانیا را به جامعه بین‌المللی عرضه می‌کند.

ـ گردشگری نقش مهمی در ارائه تصویر مثبت از بریتانیا در سطح جهان ایفا می‌کند. بریتانیا دارای میراث تاریخی و فرهنگی غنی است که گردشگران را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند. گردشگرانی که به بریتانیا سفر می‌کنند، با فرهنگ و تاریخ این کشور آشنا می‌شوند. آنها همچنین با مردم بریتانیایی ملاقات می‌کنند و با دیدگاه آنها در مورد جهان آشنا می‌شوند. این امر به ایجاد تصویر مثبت از بریتانیا در سطح جهان کمک می‌کند.

ـ اقتصاد بریتانیا یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان است و در بین ده اقتصاد برتر جهان قرار دارد. این کشور همچنین یک بازیگر مهم در تجارت جهانی است و دارای روابط تجاری قوی با کشورهای سراسر جهان است. یکی از عوامل اساسی در ایجاد تصویر مثبت از بریتانیا، وجود بازار مالی پیشرفته در این کشور است. همچنین، تنوع در صنایع بریتانیا ازجمله نقاط قوت اقتصادی این کشور محسوب می‌شود. بریتانیا در زمینه‌هایی ازجمله فناوری اطلاعات، اختراعات، صنعت خودروسازی، هوافضا و فعالیت‌های فرهنگی موفقیت‌های چشمگیری داشته است. ازنظر تجارت و بازاریابی نیز، بریتانیا با داشتن برندهای معروف جهانی، صادرات محصولات خود و توانایی در جذب گردشگران، تصویر مثبتی از کشور را در ذهن مردم جهان به وجود آورده است.

ـ نهادهای اطلاعاتی بریتانیا نقش مهمی در ارائه تصویر مثبت و منفی از کشورشان ایفا می‌کنند. این نهادها با جمع‌آوری اطلاعات، آموزش و مشاوره و تأثیرگذاری بر فعالیت‌های دیپلماتیک، به ایجاد محیطی امن‌تر، پایدارتر و صلح‌آمیزتر در جهان کمک می‌کنند که می‌تواند منجر به افزایش احساس امنیت، رضایتمندی و رفاه شهروندان بریتانیا و جوامع دیگر کشورها شود. درعین‌حال نیز با همراهی و توجیه برخی اقدامات مداخله‌جویانه نیز در کمک به ارائه تصویری منفی از این کشور نیز نقش داشته‌اند.

ـ تلاش بریتانیا برای ارائه یک تصویر مثبت از خود در میان افکار عمومی جهان با توجه به ابزارها و پیشینه تاریخی و فرهنگی این کشور تا حدود بسیاری موفق بوده است. البته، برخی از مردم جهان نیز نگرش منفی نسبت به بریتانیا دارند. این می‌تواند به دلایل مختلفی ازجمله خروج از اتحادیه اروپا، سیاست‌های مهاجرتی بریتانیا و سیاست‌های خارجی و پیشینه استعماری این کشور باشد.

سمیه مروتی

هند از هم‌اکنون خود را مهیای صدمین سالگرد استقلال خود می‌کند و در این چهارچوب، سند 75 سالگی سیاست خارجی خود را در سال 2023 منتشر و در ادامه آن طرح «افق هند 2047» را با دستورکارهای متعدد معرفی کرد. مودی اعلام کرد هند مبنای خود را روی یک آینده مشترک جهانی با رفاه همگانی قرار داده و بر این‎اساس، باور دارد باید به شیوه‌ای فراگیر و جامع با دیگر بازیگران کار کرد. دولت هند تمرکز خود را روی چهار بُعد قرار داده است: تنش‌زدایی و دوری از درگیری‌های مرزی، دیجیتالی شدن بیشتر برای امکان توسعه سریع، عادلانه و فراگیرشدن امکانات و فرصت‌ها و تلاش برای چهارچوب عادلانه کربن‌زدایی برای مبارزه با بحران آب‎وهوا. هند موارد فوق را در نشست اجلاس گروه 20 در سال 2022 نیز عنوان کرد. بااین‎همه، هند عزم خود را برای تغییر رویکرد جهانی نسبت به این کشور جزم کرده است. هند به‌عنوان کشوری باجمعیت بالا، فقیر، شهرهای شلوغ و کثیف، آلودگی محیطی و هوا، جمعیت بالای بی‌سرنوشت و نیز گره خوردن نام این کشور با تنش‌ مرزی و ارضی با پاکستان شناخته می‌شود. از این‌رو، هند سیاست «ساخت تصویر» در جهت ترمیم این تصویر هند و تبدیل آن به کشوری با جمعیت تحصیلکرده، ماهر، درصد بیکاری پایین، شهرهای مدرن و پاک، کشوری امنیت‌ساز و قابل اتکا در منطقه در دستورکار قرار داده است؛ همچنین، باور دارد تغییر ادراک رهبران، دولت‌ها و مردم نسبت به هند تسیهلگر ورود این کشور به بسیاری از عرصه‌ها خواهد شد. طرح‌واره‌ها و طرح‌هایی که هند برای آینده پررونق اقتصادی و جایابی سیاسی و امنیتی در منطقه ارائه می‌دهد؛ به‌طور قطع، در دنیای عدم‌قطعیت‌ها و در مواجهه با رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی نظیر آنچه در دوران کرونا رخ داد، می‌تواند تغییر مسیر داده و یا متوقف شود.

    محسن مفیدی

تصویر ملی برای رهبران چین اهمیت بالایی دارد و بخشی از دغدغه‌های اصلی پکن به‌شمار می‌رود. ازنظر جمهوری خلق چین، دنیا به‌درستی این کشور را درک نکرده است و محیط بین‌المللی نسبت به چین رویکردی خصمانه دارد که اکثراً ناشی از گزارش‌های منفی رسانه‌های غربی در مورد چین است. پکن می‌خواهد تصویر یک کشور متمدن با تاریخی غنی، وحدت قومی و تنوع فرهنگی را به جهان ارائه دهد. یک قدرت شرقی با حکومتی خوب که یک اقتصاد توسعه‌یافته، رفاه فرهنگی، وحدت ملی و کوهستان و رودهای زیبا دارد؛ یک کشور مسئولیت‌پذیر که مروج توسعه مسالمت‌آمیز و مشترک، حفاظت از عدالت بین‌المللی و کمک به بشریت است.

کشورهایی که با چین کار می‌کنند، باید با در نظر گرفتن مسئله کارفرما _ کارگزار تعاملات خود با چین را مدیریت کنند. چین توان نظارت بر تمام بازیگران اقتصادی خود که در خارج از مرزهایش فعالیت می‌کنند ندارد و اولویت شرکت‌های خصوصی منافع مادی شرکت خود آن‌هاست. با در نظر گرفتن الزامات همکاری با چین، کنترل تأثیر اقدامات این شرکت‌ها روی تصویر ملی چین نمی‌تواند کاملاً بر عهده مقامات چینی گذاشته شود و کشورهای شریک باید خود نقشی فعال در نظارت بر فعالیت‌های این شرکت‌ها ایفا کنند.

تلاش گسترده چین برای ساخت تصویر یک قدرت مسئولیت‌پذیر و اهمیت بالای آن برای این کشور، می‌تواند فرصتی خود برای پیشبرد دیپلماسی ایران باشد. درصورتی‌که چین بتواند مقدمات آشتی ایران با قدرت‌های بزرگ را فراهم کرده و تهران را دوباره به عرصه دیپلماسی مؤثر دعوت کند، می‌توان گفت که موفق شده است به‌عنوان یک قدرت بزرگ مسئولیت‌پذیر به ایجاد صلح بین‌المللی کمک کند. ازآنجاکه ایران بخشی مهمی از ابتکار کمربند و راه نیز هست، این موفقیت می‌تواند جانی دوباره به این مگا پروژه بلندپروازانه چین دمیده و نتایج ناموفق چین در کشورهایی مثل سریلانکا را به حاشیه ببرد.

 محمد جواد سلطانی گیشینی

یکی از بلندپروازانه‌ترین برنامه‌های عربستان برای تصویرسازی در قالب سند چشم‌انداز 2030 در سال 2016 ارائه شده است که نوعی اصلاحات چندجانبه است. تمرکز بر بهبود شاخص‌های اقتصادی، فرهنگی و آموزشی ازجمله برنامه‌ها در این زمینه است. درواقع، عربستان هم ظرفیت مالی و هم ظرفیت تعاملات سیاسی لازم با قدرت‌های برتر جهانی برای بهبود تصویر خود را داراست.

برای ارائه تصویری بهتر، ریاض ابتدا یکسری اصلاحات داخلی به‌ویژه در زمینه آزادی‌های مدنی و زنان را اجرایی کرد. درواقع، تصویرسازی عربستان تا زمان امیر عبدالله و ملک سلمان امری حاشیه‌ای بود. سیاست بهبود وجهه بین‌المللی دوره بن‌سلمان آغاز می‌شود. دستگیری عوامل قتل خاشقچی، کاهش تنش با قطر و حمایت ضمنی از طرح عادی‌سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی و توسعه روابط با روسیه و چین و مبارزه با فساد در راستای بهبود این تصویر بود.

    لی ژانگ؛ تلخیص از سروش شکیبائی

در حوزه تأثیرگذاری رسانه‌ها بر سیاست‌گذاران دانش اندکی وجود دارد و تاکنون نظریه‌ای مبنی‌بر ارتباط رسانه‌ها بر سیاست‌گذاران و نخبگان شکل نگرفته است. از سوی‌دیگر، مسئله تأثیرگذاری رسانه‌ها بر سیاست‌گذاران بدون توجه بر افکار عمومی یک رابطه ناقص را در برمی‌گیرد. از پرسش‌های اصلی در این حوزه می­توان به تأثیر پوشش رسانه‌ها بر افکار عمومی در خصوص مسائل سیاست‌خارجی و نقش رسانه‌ها در فرایند تصمیم‌گیری سیاست‌گذاران در حوزه سیاست‌خارجی عنوان کرد؛ بنابراین، رسانه‌ها با تأثیرگذاری بر افکار عمومی با انتقال تصاویر از عملکرد نخبگان و رویدادهای پیرامون سیاست خارجی کشور از نقش مهمی برخوردارند.

    نجوا حاضری

ـ ایالات‌متحده سعی دارد یک تصویر مبتنی‌بر صلح و حقوق بشری از خود ارائه دهد و برای نیل به این هدف از تمام ابزارها و امکانات تصویرسازی خود بهره گرفته است.

ـ هر کشوری ازجمله ایالات‌متحده در راهبرد تصویرسازی خود یک نقطه‌ثقل دارد و درک آن می‌تواند گره از بسیاری از پیچیدگی‌ها بگشاید. به‌نظر می‌رسد نقطه‌ثقل تصویرسازی در سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا برگرفته از اندیشه‌های لیبرالی و توجه و تمرکز بر آنچه اصول حقوق بشر، آزادی‌ها و توسعه جهانی می‌خواند است. این اصول موجبات شکل‌گیری یک «تصویر» برای پوشاندن بسیاری از خط‌مشی‌های توسعه‌طلبانه و ظالمانه این کشور در گستره جهانی می‌شود.

ـ تصویرسازی بخشی از تولید قدرت نرم در سیاست خارجی است. برای ایجاد موازنه در برابر قدرت نرم نمی‌توان فقط به قدرت سخت اکتفا کرد. ازاین‌رو و در راستای متوازن‌سازی با تلاش‌های نرم ایالات‌متحده آمریکا مبنی‌بر معرفی خود به‌عنوان یک کشور دارای مسئولیت بین‌المللی نسبت حقوق انسان‌ها باید پادتصویر مناسب تولید کند. این کشور با تهیه فیلم، گزارش، انیمیشن، شعر و موسیقی در ابزارهای متعدد و متنوع ملی و منطقه‌ای و بین‌المللی اعم از رسانه‌ها، خبرگزاری‌ها، مجامع عمومی و جشنواره‌های بین‌المللی در جهت دست یافتن به این اهداف تلاش می‌کند.