چشم‌انداز جنگ تجاري ميان آمريكا و چين
مقدمه
جنگ تجاري ميان آمريكا و چين كه از اوايل تابستان سال 2018 آغاز شد، اكنون با توجه به توافقات دسامبر 2018 ميان رهبران دو كشور در شهر بوئينس آيرس، پايتخت آرژانتين، و در حاشيه اجلاس سران گروه بيست به حالت تعليق درآمده است. آغازگر اين جنگ تجاري ميان دو كشور، آمريكا و دولت ترامپ است، اگرچه اتخاذ برخي سياست‌ها ازجانب چين در عرصه‌هاي تجاري و اقتصادي، آن‌هم در قبال آمريكا در به‌وجود آمدن جنگ تجاري بي‌تأثير نبوده است.
روابط دو كشور چين و آمريكا حائز مشخصه وابستگي متقابل و پيشينه‌اي غني از تعاملات تجاري و اقتصادي است؛ اما ازطرف‌ديگر، اختلافات ميان اين دو نيز فقط به زمان روي‌كار آمدن ترامپ در مقام رئيس‌جمهور آمريكا محدود نمي‌شود. پيشتر و تا قبل از روي‌كار آمدن او، شكوائيه‌هاي تجاري عليه چين در سازمان تجارت جهاني توسط آمريكا به‌خاطر آنچه اتخاذ سياست‌هاي نامنصفانه تجاري پكن ناميده مي‌شد ارسال مي‌گرديد.
با روي‌كار آمدن ترامپ و ورود اين فرد به كاخ سفيد در ژانويه 2017، اختلافات تجاري ميان دو كشور وارد مرحله‌اي جديد شد. ترامپ در زمان مبارزات انتخابات رياست‌جمهوري آمريكا در نوامبر 2016 شديد‌ترين انتقادها را به سياست تجاري چين درقبال آمريكا وارد نمود. وي چيني‌ها را متهم كرد به اينكه مشاغل آمريكايي‌ها را دزديده‌اند، نرخ يوان را به‌صورت مصنوعي پايين نگه مي‌دارند، حقوق مالكيت معنوي را رعايت نمي‌كنند و برندهاي تقلبي را بر روي اجناس خود مي‌زنند و تهديد كرد كه براي اجناس وارداتي از چين تعرفه‌هاي گمركي درنظر خواهد گرفت. اين وعده انتخاباتي كه برمبناي تهديدات چين عليه آمريكا استوار شده بود، در اوايل تابستان 2018 توسط دولت ترامپ عمل گرديد.
درواقع، اتخاذ اين كنش از جانب آمريكا يعني آغاز جنگ تجاري و اعمال تعرفه‌ها بر كالاهاي وارداتي چين به اين كشور، برخاسته از شعارها و دستور كارهاي ترامپ در زمان مبارزات انتخاباتي سال 2016 است. از مشخصه‌هاي اصلي دستور كارهاي مطرح‌شده در آن دوره كه اكنون نيز مي‌توانيم آنها را در قالب كنش‌هاي عملگرايانه دولت ترامپ مشاهده كنيم مواردي همچون اتخاذ سياست حمايت‌گرايانه اقتصادي و در ادامه آن، درخواست تجديدنظر و يا الغاء پيمان‌ها و قراردادهاي تجارت آزاد آمريكا با ديگر كشورها قابل ذكر هستند.
هدف آمريكا از جنگ تجاري عليه چين چيست؟
همان‌طور كه پيش از اين نيز ذكر شد، سرمنشأ اصلي آغاز جنگ تجاري آمريكا عليه چين و اعمال تعرفه بر كالاهاي وارداتي اين كشور به آمريكا، اتخاذ سياست حمايت‌گرايي اقتصادي توسط دولت كنوني اين كشور در روابط تجاري خود با ديگر كشورهاست. سياست حمايت‌گرايي اقتصادي زماني اتخاذ مي‌گردد كه دولت مربوطه تلاش دارد كه توليد داخلي را تقويت كند و هزينه واردات را ازطريق اعمال تعرفه و نيز نرخ اشتغال را بالا ببرد.
از ژوئن و ژوئيه 2018، دولت آمريكا تعرفه ده درصدي بر روي 250 ميليارد دلار كالاي وارداتي چين به آمريكا گذاشته است و در ماه‌هاي پس از آغاز جنگ تجاري نيز تهديد كرده بود كه تعرفه‌ها را از ده درصد به 25 درصد خواهد رساند و بر روي 250 ميليارد دلار كالاي وارداتي باقيمانده نيز اعمال خواهد كرد. چين نيز در اقداماتي تلافي‌جويانه بر كالاهاي وارداتي از آمريكا تعرفه گذاشته است. هدف ترامپ از اتخاذ اين سياست، كه مي‌توان آن را به ملي‌گرايي اقتصادي نيز تعبير كرد، كاهش جريان ورود كالاهاي چيني به آمريكا ازطريق ايجاد موانع گمركي و تعرفه‌اي و درمقابل، تشويق مصرف‌كننده آمريكايي به خريد محصولات ساخت آمريكاست. از نگاه ترامپ، اتخاذ اين سياست مي‌تواند بهترين راه براي كاهش كسري تجاري ميان آمريكا و چين باشد. كسري تجاري زماني به‌وجود مي‌آيد كه واردات كالا به يك كشور از صادرات آن به كشور طرف مقابل پيشي بگيرد. درواقع، ميزان ارزش كالايي كه آمريكا از چين به كشور خود وارد ميكند از ميزان ارزش كالاي صادراتي آمريكا به چين چند صد ميليارد دلار بيشتر است.
آتش‌بس در جنگ تجاري؛ انگيزه‌هاي چين و آمريكا
برطبق توافق آتش‌بس جنگ تجاري ميان آمريكا و چين، از 1 ژانويه 2019 به مدت نود روز آمريكا دست به اعمال تعرفه‌هاي جديدي كه ازپيش وعده داده بود نخواهد زد و در طرف مقابل، چين نيز وعده داده است كه واردات كالاها و محصولات در بخش‌هاي مرتبط با كشاورزي و انرژي آمريكا را افزايش دهد. همچنين در بازه زماني نود روزه گفتگوها و مذاكرات ميان طرفين ادامه خواهد داشت. دولت آمريكا در بيانيه‌اي كه پس از ديدار ميان رهبران دو كشور صادر كرد، بر نتايج ذيل تأكيد نمود:
ـ موفقيت‌آميز بودن اين ملاقات براي رسيدن به نتايجي مشخص؛
ـ موافقت و مساعدت چين در كنترل قاچاق و يا صادرات قرص‌هاي مخدر فناتيل به آمريكا و تلاش براي مجازات خاطيان برطبق مقررات چين؛
ـ موافقت ترامپ در اين ديدار مبني‌براينكه تعرفه بر محصولات چيني به ارزش دويست ميليارد دلار را درحد ده درصد باقي بگذارد و در روز اول ژانويه، اين تعرفه را به 25 درصد افزايش ندهد؛ ضمن آنكه چين نيز متعهد شده است كه خريد كالاها و محصولات آمريكايي در بخش‌هاي كشاورزي، صنعتي و انرژي آمريكا را افزايش دهد تا كسري و عدم توازن تجاري ميان دو كشور كاهش يابد؛
ـ موافقت طرفين بر سر آغاز سريع مذاكرات كارشناسي و تخصصي ميان دو كشور بر سر ايجاد تغييرات ساختاري در روابط تجاري ميان دو كشور و موضوعات مورد اختلاف. نحوه انتقال فناوري از آمريكا به چين، حفاظت از برندها و مالكيت معنوي، موانع غيرتعرفه‌اي، نفوذ و دستبردهاي سايبري، خدمات و كشاورزي از موضوعاتي هستند كه در مذاكرات آتي ميان آمريكا و چين به آنها پرداخته خواهد شد. بازه زماني اين مذاكرات از 1 ژانويه 2019 به مدت نود روز خواهد بود. درصورت به نتيجه نرسيدن مذاكرات، تعرفه كنونيِ ده درصدي بر واردات محصولات چيني به 25 درصد افزايش خواهد يافت؛
ـ وعده چين براي موافقت در زمينه ادغام دو شركت آمريكايي و هلندي به نام‌هاي كوالكام و ان‌اكس‌پي، شركت آمريكايي كوالكام فعال در حوزه‌هاي فناوري اطلاعات و ديجيتال و بزرگ‌ترين شركت سازنده تراشه‌هاي موبايل با توجه به اينكه بخش اعظم فعاليت‌هاي توليدي آن در چين قرار دارد، براي اين ادغام، نيازمند تصويب و موافقت دولت چين است؛ و
ـ اعلام آمادگي طرفين براي همكاري‌هاي بيشتر بر سر حل‌وفصل بحران شبه‌جزيره كره و منطقه‌اي عاري از سلاح‌هاي هسته‌اي.
وانگ ايي، وزير خارجه چين نيز بلافاصله پس از ديدار سران دو كشور و در جمع خبرنگاران اعلام كرد كه اين توافق به‌صورتي اثرگذار از گسترش هرچه بيشتر شكاف اقتصادي ميان دو كشور جلوگيري خواهد كرد، ضمن آنكه اين توافق فضاي جديدي را در روابط ميان دو كشور براي پيشبرد هرچه بيشتر و بهتر همكاري‌هاي ميان طرفين به‌وجود خواهد آورد. همچنين رسانه‌هاي دولتي انگليسي‌زبان چين همچون چاينا‌ديلي نيز نگاهي مثبت و خوش‌بينانه به توافق آتش‌بس تجاري با آمريكا داشته‌اند و اعتقاد دارند هر دو طرف بر سر حل‌وفصل اختلافات ميان خود و چگونگي آن به اجماع‌نظر رسيده‌اند. نشريه انگليسي‌زبان گلوبال تايمز، ارگان حزب كمونيست چين بيان ميكند كه مشكلات موجود ميان چين و آمريكا مسئله بهت‌آور و ترسناكي نيست، اما نكته و مسئله اصلي اين است كه طرفين مشكلات ميان خود را ازطريق مذاكره و گفتگو حل كنند. اين نويسندگان ادامه مي‌دهند كه ديدار ميان سران دو كشور بار ديگر ثابت كرد كه منافع مشترك ميان چين و آمريكا موضوعي فراتر و بزرگ‌تر از تنش‌هاي ميان اين دو و نياز به همكاري ميان طرفين مهم‌تر از شكاف‌هاي ميان دو كشور است. در اين نشريه آمده است كه خرد سياسي به قدر كافي در هر دو طرف وجود دارد تا روابط دوجانبه ميان خود را بدون تقابل و منازعه توسعه دهند.
انگيزه‌هاي چين از انجام مذاكرات آتش‌بس
مقامات و رسانه‌هاي چين فضاي مثبتي را از ديدار ميان رئيس‌جمهور چين و رئيس‌جمهور آمريكا ترسيم كرده‌اند. چين بر اين مسئله تأكيد دارد كه آمريكا از 1 ژانويه 2019 تعرفه‌اي را بر محصولات صادراتي چين به آمريكا وضع نخواهد كرد. در اينجا بايد دو نكته را لحاظ كرد: نكته اول، تلاش‌هاي شي جين پينگ، رئيس‌جمهور چين، براي ايجاد اصلاحات ساختاري در فضاي داخلي اقتصاد چين و باز كردن بيشتر درهاي بازار اين كشور بر واردات از كشورهاي ديگر است. رئيس‌جمهور چين اين وعده را در سخنراني خود در كنگره نوزدهم حزب كمونيست چين در اكتبر 2017 به مخاطبان داخلي خود داد و نكته دوم، كند شدن رشد اقتصادي چين به‌دنبال جنگ تجاري و تعرفه‌ها با آمريكاست.
درنتيجۀ اين دو نكته بايد گفت چين درواقع تلاش دارد كه: نخست با رفتن به‌سوي ميز مذاكرات تجاري با آمريكا چه در بوئينس آيرس و چه در مذاكرات آتي نودروزه، بخشي از فشارهاي مضاعف اقتصادي ازجانب آمريكا را بر روي خود به‌صورت موقت مهار نمايد و دوم اين پيام يعني انجام مذاكرات با آمريكا را به مخاطبان داخلي خود برساند كه دولت اين كشور مي‌كوشد فشارها را بر توليدكنندگان و صنايع داخلي اين كشور در چهارچوب انجام اصلاحات مدنظر شي جين پينگ كمتر كند.
با توجه به دسترسي گسترده چين به بازارهاي آمريكا و چسبندگي اقتصاد و تجارت اين دو كشور با يكديگر، اگر تهديد ترامپ مبني‌بر افزايش تعرفه از ده درصد به 25 درصد نيز تحقق يابد مي‌تواند معادلات سياسي ـ اقتصادي در داخل چين را نيز پيچيده‌تر گرداند، اگرچه آسيب‌هايي را نيز بر بخش‌هاي توليدات صنعتي آمريكا وارد خواهد كرد.
اهداف ترامپ از انجام مذاكرات آتش‌بس
مهم‌ترين اهداف ترامپ از مذاكرات آتش‌بس را مي‌توان اينگونه برشمرد: موفق نشان دادن ژست و لحن تهاجمي درقبال اقدامات به‌اصطلاح غيرمنصفانه تجاري چين و كشاندن اين كشور به ميز مذاكره؛ با انجام مذاكرات آتش‌بس تجاري و با فرض موفقيت مذاكرات آتي ميان دو طرف، اين مسئله مي‌تواند به‌عنوان الگوي جديد مذاكراتي يعني فشارهاي توأمان به طرف مقابل و كشاندن آن به ميز مذاكره، به‌عنوان الگويي موفق توسط تيم فعلي حاكم بر كاخ سفيد به‌صورتي جدي درقبال ساير بازيگران نيز دنبال شود؛ داشتن برگ برنده در انتخابات آتي رياست‌جمهوري آمريكا در سال 2020. ترامپ در مبارزات انتخاباتي سال 2016 بارها چين را بر سر مسائل و موضوعات تجاري با آمريكا مورد حمله قرار داد. اكنون رفتن چين به ميز مذاكره مي‌تواند براي وي مسئله‌اي تلقي شود كه توانسته است به وعده‌هاي انتخاباتي خود عمل نمايد؛ و كم كردن فشار بر روي مصرف‌كنندگان آمريكايي. از زمان آغاز جنگ تجاري ميان آمريكا و چين با توجه به تعرفه‌هاي اعمال‌شده بر روي كالاهاي چيني وارداتي به آمريكا، هزينه خريد اين محصولات در بازار مصرفي آمريكا بالا رفته است.
جنگ تجاري در سايه اختلافاتي چشمگير؛ فقط پاي تجارت در ميان نيست
اگرچه نگراني‌هاي اقتصادي آمريكا درقبال اقدامات به‌اصطلاح نامنصفانه تجاري چين انكارناشدني است، نمي‌توان گفت كه در جنگ تجاري كنوني، فقط پاي تجارت در ميان است. دو كشور چين و آمريكا اكنون در روابط خود با يكديگر بر سر طيف گسترده‌اي از مسائل و موضوعات، چه در مقياس منطقه‌اي و چه در مقياس جهاني، دچار اختلاف هستند. جنگ تجاري را فقط مي‌توان بخشي از پازل رقابت ميان دو كشور چين و آمريكا دانست، چه‌بسا اينكه جنگ تجاري و اعمال فشار عليه چين ازجانب آمريكا به‌منزله اهرمي است كه واشينگتن تلاش دارد از آن بر سر ديگر دستور كارهاي مورد اختلاف در روابط دوجانبه، عليه پكن استفاده كند. مهم‌ترين موضوعات در روابط ميان دو كشور به شرح ذيل است:
ـ پروژه ابتكار «يك كمربند ـ يك جاده» چين موضوعي است كه اكنون مقامات آمريكايي به آن سوءظن دارند؛ زيرا هدف چين از اجراي اين پروژه را بسط و توسعه نفوذ جهاني اين كشور مي‌داند. آمريكا اعتقاد دارد چين ازطريق اعطاي وام‌هاي كلان به كشورهاي پذيرنده سرمايه‌گذاري در چهارچوب اين پروژه، اين كشورها را به دام بازپرداخت بدهي‌ها مي‌اندازد؛ موضوعي كه كارشناسان از آن با عنوان «ديپلماسي بدهي» چين ياد مي‌كنند.
ـ مناقشه سرزميني در درياي چين جنوبي ميان چين و ديگر كشورهاي ساحلي اين منطقه. چين در سال‌هاي اخير دست به ساخت جزاير مصنوعي در اين منطقه راهبردي زده است. آمريكا اعتقاد دارد ساخت جزاير مصنوعي و به‌دنبال آن، نظامي كردن اين منطقه، نقض حقوق كشورهاي ساحلي و همچنين حق عبور و مرور آزاد كشتيراني بين‌المللي است. در چند ماه گذشته، شاهد برخورد و تنش ميان ناوگان نظامي آمريكا و نيروهاي چيني در اين منطقه بوده‌ايم.
ـ مسئله ايران و همراهي يا عدم همراهي چين با تحريم‌هاي آمريكا. چين پس از آغاز تحريم‌هاي بانكي و نفتي آمريكا در نوامبر 2018، مشمول معافيت‌هاي واشينگتن براي ادامه خريد نفت از ايران گرديد. با رصد رفتارهاي چين تا پيش از اعمال تحريم‌ها عليه ايران متوجه خواهيم شد كه اين كشور تلاش داشته است خود را با تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران همسو نشان دهد. قطع كردن مقطعي خريد نفت از ايران، آن‌هم تا پيش از گرفتن معافيت‌ها مثالي براي اين رفتار چين است؛ اما دستگيري مدير اجرايي شركت هوآوي در كانادا به درخواست آمريكا، آن‌هم به اتهام نقض تحريم‌هاي ايران نشان مي‌دهد كه چين در برخي موارد نيز با تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران همراه نبوده و كوشيده است كه تحريم‌هاي موردنظر را دور بزند.
فراموش نكنيم يكي از موارد مورد اختلاف ميان چين و آمريكا در عرصه جنگ تجاري، نحوه انتقال فناوري به چين و حساسيت آمريكا درخصوص اين مسئله است. حساسيت فقط به‌دليل انتقال فناوري به چين نيست، بلكه انتقال آن و دسترسي ديگر شركاي چين به اين فناوري‌ها در حوزه‌هاي فناوري اطلاعات و توسعه احتمالي شبكه‌هاي اينترنت است؛ شركايي كه آمريكا در مقابل آنها سياستي خصمانه اتخاذ كرده است. دستگيري منگ وانژو به اتهام نقض تحريم‌هاي ايران صورت گرفته است و نگراني آمريكا مي‌تواند عدم همراهي چين با اين كشور در تحريم‌ها عليه ايران باشد؛ بااين‌حال، دستگيري وي در كانادا نشان‌دهنده نگراني‌هاي كلان آمريكا درقبال پيشرفت‌هاي شگرف چين در حوزه‌هاي سايبري و فناوري اطلاعات است. اين مسئله به‌مانند دو مورد پيش از اين به ما نشان مي‌دهد كه در جنگ تجاري، پاي مسائل غيرتجاري نيز مي‌تواند باز شود و آمريكا از اين موارد همچون نقض تحريم‌هاي ايران، به‌منزله اهرمي براي فشار بر چين در جنگ تجاري استفاده كند.
چه چشم‌اندازي را مي‌توان براي جنگ تجاري متصور بود؟
با توجه به توافق آتش‌بس نودروزه در جنگ تجاري، طرفين مذاكرات كارشناسي خود را از ژانويه 2019 آغاز كرده‌اند. تا پايان ژانويه، دو دور مذاكرات تجاري ميان طرفين انجام خواهد گرفت. جزئياتي از اين مذاكرات منتشر نشده است؛ بااين‌حال، طرفين خوش‌بيني خود را درمورد توافقات آتي احتمالي ابراز كرده‌اند. بسياري از كارشناسان، چشم‌انداز اقتصادي جهان را درصورت ادامه روند جنگ تجاري و اعمال تعرفه‌ها ميان چين و آمريكا تيره و مبهم پيش‌بيني مي‌كنند. بر طبق آمارهاي منتشرشده، چين نيز با كند شدن رشد اقتصادي مواجه شده است.
همان‌طور كه پيش از اين نيز گفته شد، در جنگ تجاري كنوني، پاي مسائلي غير از تجارت و دغدغه‌هاي صرف اقتصادي نيز در ميان است. به‌نظر مي‌رسد مادامي كه پاي مسائل غيرتجاري و موضوعات سياسي و امنيتي در جنگ تجاري ميان چين و آمريكا در ميان باشد، اين كشور تلاش خواهد كرد كه ازطريق اعمال تعرفه‌ها به‌عنوان اهرم فشاري عليه اين كشور، حتي در دوران پس از آتش‌بس نودروزه جنگ تجاري نيز از آن استفاده كند و به آن شدت بخشد، ضمن آنكه عدم قطعيت و رفتارهاي پيش‌بيني‌ناپذير ترامپ در شدت‌گيري احتمالي جنگ تجاري آمريكا عليه چين نيز بي‌تأثير نخواهد بود.
بااين‌حال، به‌خاطر ملاحظاتي چند نمي‌توان از ارائه چشم‌اندازي مثبت از جنگ تجاري آمريكا ـ چين و توافقات احتمالي ميان دو كشور چشم‌پوشي كرد. ملاحظات و الزامات ميان طرفين به شرح ذيل است:
1. ماهيت استراتژيك روابط چين و آمريكا و رايج بودن سازِكارهاي گفتگو و مذاكره ميان طرفين در برهه‌هاي زماني مختلف به‌منظور حل‌وفصل يا كاهش تنش ميان يكديگر در طيف گسترده‌اي از مسائل و معضلات ميان خود؛
2. درهم‌تنيدگي روابط ميان چين و آمريكا، به‌خصوص در حوزه‌هاي تجاري و اقتصادي. اين مسئله سبب مي‌شود كه اين اراده در رهبران سياسي هر دو كشور به‌وجود آمده است كه به‌منظور كاهش تنش ميان يكديگر به ميز مذاكرات بازگردند.
3. ترامپ نيازمند توافق تجاري با چين. توئيت‌هاي متمادي و جنگ تبليغاتي وي در فضاي مجازي و نشان دادن اين مسئله كه چين خواهان انجام مذاكرات تجاري با آمريكاست، حكايت از آن دارد كه اين فرد مي‌كوشد با توافقات احتمالي با پكن، خود را فرد پيروز در انجام مذاكرات و بازطراحي موفقيت‌آميز پيمان‌هاي تجاري نشان دهد.
4. تمايل چين به انجام مذاكرات تجاري با آمريكا و به‌دست آوردن توافقي هرچند كوتاه‌مدت با اين كشور. فارغ از فشارهاي واردآمده بر اقتصاد اين كشور، به‌خاطر جنگ تجاري آمريكا عليه آن، پكن به‌خوبي به اين مسئله آگاه است كه با اقدامات تلافي‌جويانه خود در اعمال تعرفه‌ها، فقط فشارهاي سياسي و امنيتي آمريكا را بر خود تشديد ميكند، ضمن آنكه نيازمندي‌هاي چين به فناوري‌هاي غرب نيز ممكن است با موانعي جدي از طرف آمريكا و ديگر شركاي اين كشور در سطح جهاني روبه‌رو گردد.
التعليقات