تغيير رفتار نهاد نظامي در برخورد با اخوان‌المسلمين: دلايل و پيامدها
تغيير رفتار نهاد نظامي در برخورد با اخوان‌المسلمين: دلايل و پيامدها
چهارشنبه 20 مرداد 1395
مصر امروز با منظومه‌اي از آشوب‌هاي سياسي و اجتماعي روبه‌روست؛ به‌طوري‌كه جدال بي‌پايان ارتش و اخوان‌المسلمين يكي براي انحصار قدرت و ديگري براي بقا ازيك‌سو و نيز ورود عنصر آشوبگري به‌نام داعش در صحراي سينا ازديگرسو، بر پيچيدگي اوضاع سياسي افزوده است.
همچنين دگرگوني‌هاي منتهي به بركناري محمد مرسي و روي‌كار آمدن عبدالفتاح السيسي سؤالاتي را مطرح ساخته است: اينكه آيا اخوان‌المسلمين به‌عنوان ريشه‌دارترين تشكل انسجام‌يافته با شاخه‌هاي متكثر در منطقه به‌دليل حكمراني بد مرسي و رهبران مكتب ارشادي كه از مسير تقريب و اعتدال خارج شده‌اند. در مسير فروپاشي و يا در يك بن‌بست استراتژيكي قرار گرفته است.
و ديگر اينكه بازگشت مجدد ژنرال‌هاي نظامي به قدرت و طرد و محروم‌سازي اخواني‌ها از سپهر سياسي مصر چه تبعاتي درطول چندين سال كودتاي سفيد در مصر به‌دنبال داشته و چه شده است كه اخيراً نهاد نظامي به‌رغم تماميت‌خواهي و صدور كيفرخواست‌هاي سنگين عليه رهبران اخوان‌المسلمين حرف از آشتي با اين جنبش و بازگرداندن امنيت و ثبات به جامعه بحران‌زده مصر مي‌زند؟
بي‌ترديد در ناكامي‌هاي اخوان‌المسلمين در مصر به‌تبع افول جايگاه منطقه‌اي آن عناصر متعددي دخيل بودند؛ زيرا اگرچه اخواني‌ها نشان دادند به بلوغ لازم در امر تبديل شدن به يك اپوزيسيون نجيب و كارآمد و استفاده از فرصت‌هاي موجود براي كسب قدرت رسيده‌اند، اما در شناخت پيچيدگي‌هاي سياسي مصر و درك درست از روند تحولات داخلي و منطقه‌اي ناتوان بوده‌اند. بنابراين اتفاقات تلخ در كارنامه اخواني‌ها همراه با خطاي استراتژيك آن يعني حذف عبدالفتاح از رهبران بانفوذ جنبش و سپردن قدرت به فردي ناكارآمد چون مرسي ضمن انسداد سياسي و بروز اختلافات داخلي، زمينه‌ساز دخالت مستقيم ارتش گرديد.
دراين‌ميان، ارتش نيز در دوره قيام عليه رژيم اقتدارگراي مبارك به‌نوعي با تكيه بر حس ملي‌گرايي، همراهي با مردم را در پيش گرفته و به عنصر اصلي در معادلات قدرت تبديل شد و در بزنگاه تاريخي از ضعف حكومت‌داري اخواني‌ها و اعتراض جريان‌هاي ملي‌گرا و سكولار نسبت به اسلام‌گرايان بهره جست، و ضمن بركناري دولت قانوني به سركوب گسترده طرفداران جنبش اخوان‌المسلمين پرداخت.
در اين مسير، ضمن برگزاري همه‌پرسي قانون اساسي و انتخابات مجلس بدون حضور طرفداران اخوان تلاش كرد كه با امنيتي نمودن فضاي سياسي و بستن رسانه‌هاي مخالف و صدور حكم اعدام براي محمد مرسي و برخي از رهبران اخوان‌المسلمين امكان بازگشت اين جنبش را به عرصه سياسي و ايجاد فضاي گفتگو براي آشتي ملي بي‌اثر سازد؛ به‌طوري‌كه دادگاه قضايي عالي مصر اخوان‌المسلمين را يك گروه تروريستي اعلام كرده و بر توقيف دارايي‌ها و املاك و نيز بستن روزنامه وابسته به آن حكم داد.
نتيجه اين خشونتِ عريان و تكيه بر مشت آهنين در برخورد با مخالفان سرشناسي چون اخوان‌المسلمين؛ راديكاليزه شدن بيشتر جامعه و تمايل جوانان اين جنبش براي پيوستن به گروه تكفيري شاخه ولايت سينا وابسته به داعش بوده است. نحوه فعاليت اخوان‌المسلمين به‌ويژه جوانان اين گروه تمايل بيشتري به افراط‌گرايي و پيوستن به جريان‌هاي خشونت‌گراي تكفيري در منطقه دارند كه ناشي از برخورد پليس امنيتي با طرفداران اين جنبش بوده است.
نتيجه اين خشونتِ عريان و تكيه بر مشت آهنين در برخورد با مخالفان سرشناسي چون اخوان‌المسلمين؛ راديكاليزه شدن بيشتر جامعه و تمايل جوانان اين جنبش براي پيوستن به گروه تكفيري شاخه ولايت سينا وابسته به داعش بوده است. نحوه فعاليت اخوان‌المسلمين به‌ويژه جوانان اين گروه تمايل بيشتري به افراط‌گرايي و پيوستن به جريان‌هاي خشونت‌گراي تكفيري در منطقه دارند كه ناشي از برخورد پليس امنيتي با طرفداران اين جنبش بوده است.
جوانان انقلابي اخوان‌المسلمين ضمن رد هرگونه مسالمت‌جويي و سكوت درقبال خشونت‌هاي، موجود لبه تيز تيغ انتقادات را بيشتر به‌سوي رهبران محافظه‌كار جنبش نشانه رفتند كه گويا معتقدند همچنان با اعتراضات مدني و مدارا امكان بازگشت به صحنه سياسي مصر و گفتگو با دولت نظامي امكان‌پذير است. درهرصورت، كادر رهبري و اصلي اخوان‌المسلمين مخالف خشونت و ترور هستند، اما در عمل كنترلي بر رفتار جوانان معترض ندارند. درهرصورت، سياست سركوب كه ارتش درپيش گرفته است دليل گسترش اقدامات خشونت‌زا در جامعه مصر بوده است.
بايد گفت مصر علاوه‌بر بحران سياسي و اجتماعي در سايه فعال شدن گسل ديني و مذهبي ذيل جريان اسلام‌گرا و غيراسلام‌گرا با مشكلات فراوان اقتصادي روبه‌روست؛ مصري كه به‌دليل سرنگوني چندين هواپيماي خويش ازسوي داعش با كمبود توريست خارجي مواجه است و كمك‌هاي عربستان سعودي و برخي از كشورهاي ثروتمند حوزه خليج فارس نيز براي خروج از بحران و تورم شكننده كارساز نبوده است.
در چنين شرايط بد امنيتي و گسترش دامنه خشونت‌ها به سراسر مصر و حتي تمايل گروه تكفيري داعش براي نفوذ بيشتر و عضوگيري از جوانان معترض مصري طرفدار اخوان هيچ رغبتي ازسوي كشورهاي سرمايه‌گذار خارجي براي سرمايه‌گذاري و مشاركت در طرح‌هاي اقتصادي اين كشور مشاهده نمي‌كنند.
دراين‌ميان، ارتش در مصر به‌دليل تأكيد بر راهكارهاي غيردموكراتيك ازطريق رويه‌هاي پليسي و سركوب با يك بن‌بست، آشكارا از ادامه مسير بازمانده؛ به‌طوري‌كه مصر در منطقه نيز از يك بازيگر فعال و اثرگذار در معادلات منطقه‌اي به يك بازيگر ناتوان وابسته تبديل شده است و حتي با اصرار براي اجراي احكام قضايي عليه محمد مرسي و ديگر مخالفان حكومت با تركيه و قطر دچار چالش سياسي شده، و در موقعيت دشوار به‌دنبال ايجاد فضاي جديد براي گفتگو با اخواني‌ها و خلق موقعيت براي آشتي ملي برآمده است. در زمينه تغيير رفتار احتمالي نهاد نظامي با جنبش اخوان‌المسلمين، و امكان‌سنجي آشتي ميان دو عنصر اصلي در صحنه سياسي مصر بايد اضافه نمود:
به گمان السيسي پس از دستگيري و تبعيد بيشتر كادر رهبري جنبش اخوان‌المسلمين و نيز بروز شكاف نظري در تفكرات اين جنبش، افول عملكرد سياسي و اجتماعي در جامعه مشهود است. ازاين‌رو، شايد سياست مشتِ آهنين درقبال اخوان ديگر كارايي لازم را ندارد. ازاين‌رو، مي‌توان ضمن تشديد اختلاف ميان جريان واپس‌گراي داخل جنبش با جريان نوگرا و حاميان نگرش‌هاي ليبراليستي، شرايط تازه‌اي براي مصالحه با رقيب سنتي تضعيف‌شده فراهم ساخت.
همچنين ازنظر السيسي مي‌توان با ايجاد فضاي جديد در داخل مصر ازجمله دادن برخي امتيازات به جريان تعامل‌گرا با دولت ضمن كاستن از خشونت‌هاي فزاينده امنيتي در داخل از بار منفي انتقادات نهادها و رسانه‌هاي غربي هم كاست؛ زيرا به‌رغم علاقه غرب براي نگه داشتن مصر در مدار منافع خويش و استفاده ابزاري از ظرفيت‌هاي آن براي صلح‌سازي در منطقه به‌ويژه در قضيه فلسطين انتقادات زيادي بر نحوه برخورد دولت با مخالفان ازسوي غرب وارده بوده است و حتي آمريكا شريك استراتژيك مصر پس از كودتاي سفيد ارتش از ميزان كمك‌هاي ساليانه خويش به اين كشور كاسته است. از اين منظر، رويكرد جديد موجب تغيير رفتار غرب و بهبود روابط و افزايش كمك‌ها خواهد داشت.
در اين متن تركيه هم به‌عنوان يكي از بازيگران اصلي منطقه در كنار قطر همواره حامي اخوان‌المسلمين مصر بوده است و در فرداي به قدرت رسيدن نظاميان و سرنگوني محمد مرسي، روابط آنان با مصر دچار چالش‌هاي اساسي شده است. به‌نظر مي‌رسد كه دولت السيسي پس از ناكامي در پيگيري سياست‌هاي منطقه‌اي و حتي احتمال نزديكي هرچه بيشتر تركيه با رژيم صهيونيستي به‌دليل ترس از ايزوله شدن با تغيير تاكتيك در رفتار با اخواني‌ها به‌دنبال سازش با آنكارا و دوحه و نقش‌آفريني بيشتر در تحولات منطقه برآمده است.
درهرصورت، السيسي براي گشايش در فضاي سياسي كشور بايد به تغيير رويكرد عملي در برخورد با مخالفان خود اقدام نمايد. گام نخست آن، بازگشت به قانون و پرهيز از رويه‌هاي خشونت‌گرا در برخورد با معترضان و تأييد حيات سياسي مخالفان در جامعه متكثر مصر است. در اين مسير، درصورت تغيير رفتار عملي نظاميان، جريان اصلي اخوان‌المسلمين با توجه به تجربيات تلخ گذشته و هزينه‌هاي سنگين گسترش راديكاليسم در جامعه، آماده مذاكره و احتمالاً مصالحه تاريخي خواهد شد.
درهرصورت، السيسي براي گشايش در فضاي سياسي كشور بايد به تغيير رويكرد عملي در برخورد با مخالفان خود اقدام نمايد. گام نخست آن، بازگشت به قانون و پرهيز از رويه‌هاي خشونت‌گرا در برخورد با معترضان و تأييد حيات سياسي مخالفان در جامعه متكثر مصر است. در اين مسير، درصورت تغيير رفتار عملي نظاميان، جريان اصلي اخوان‌المسلمين با توجه به تجربيات تلخ گذشته و هزينه‌هاي سنگين گسترش راديكاليسم در جامعه، آماده مذاكره و احتمالاً مصالحه تاريخي خواهد شد.
التعليقات