سفر رجب طيب اردوغان و ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران در قبال تركيه
ايران و تركيه دو بازيگر مهم منطقهاي، با نقشها و درجه تأثيرگذاري متفاوت، اما مكمل يكديگر در منطقه غرب آسيا محسوب ميشوند. روابط ايران و تركيه همواره آميزهاي از رقابت و همكاري بوده است. عليرغم چالشهاي مقطعي كه در برخي برههها وجود داشته، اما دو كشور توانستهاند در راستاي منافع مشترك، سطح مناسبي از همكاري را حفظ كنند. هرچند تركيه عضو ناتو است و با اسرائيل و غرب رابطه نزديكي دارد اما توانسته توازني را در روابطش با ديگر كشورها، از جمله با ايران و روسيه حفظ كند. منافع تركيه به ويژه از منظر تلاش اين كشور براي تبديل شدن به هاب ترانزيت انرژي در منطقه، ايجاب ميكند تركيه در روابطش با كشورهاي مختلف توازن را رعايت كند. سابقه فرهنگي و تاريخي و نگراني مشترك امنيتي باعث شده دو كشور در بزنگاههاي حساس تاريخي، عليرغم فشارهاي مختلف داخلي و خارجي بتوانند سطح بالايي از همكاري را به نمايش بگذارند. تركيه با خودداري از اعمال بخشي از تحريمهاي اقتصادي وضع شده عليه ايران، نقش مهمي در سياستهاي مبارزه عليه تحريم ايران داشته است. تركيه از شركاي ثابت تجاري ايران محسوب ميشود و روابط اقتصادي دو كشور بالغ بر ۱۰ ميليارد دلار در سال است كه قابليت افزايش تا ۳۰ ميليارد دلار را دارد. بر اساس اعلام اداره آمار تركيه، مبادلات تجاري تركيه با ايران در پنج ماه نخست سال ۲۰۲۲ با رشد ۳۹ درصدي به بيش از ۲ ميليارد دلار رسيده است. در عين حال، ايران و تركيه در سوريه، عراق، اقليم كردستان و منطقه قفقاز و آسياي ميانه رقابتهايي را باهم دارند.
از جمله مهمترين موضوعاتي كه در حال حاضر در روابط دو كشور مطرح است ميتوان به قصد تركيه براي لشگركشي به شمال سوريه، تلاش رژيم صهيونيستي براي بحرانآفريني در روابط تركيه با ايران، مشكل ورود گسترده پناهندگان افغاني از مسير ايران به تركيه و نيز پروژههاي سدسازي تركيه و مشكلات زيستمحيطي اين برنامهها براي سوريه، عراق و ايران اشاره كرد.
سفر رجب طيب اردوغان، رئيس جمهور تركيه، به ايران در مقطع كنوني رخدادي مهم در روابط دو كشور و سياست منطقهاي كشورمان محسوب ميشود. اين سفر در شرايطي صورت ميگيرد كه منطقه غرب آسيا در عرصه نظم منطقهاي شاهد تحولات مهمي است. سفر جو بايدن به فلسطين اشغالي و متعاقب آن به عربستان سعودي و تشكيل اجلاسي منطقهاي با حضور سران كشورهاي عضو شوراي همكاري خليجفارس و كشورهاي اردن، مصر و عراق در جده زمينهساز ترتيبات نويني در معادلات منطقهاي است. بخش مهمي از اهداف سفر رئيس جمهور آمريكا، معطوف به منزويسازي جمهوري اسلامي ايران بود. از اين منظر، سفر اردوغان و پوتين به ايران بلافاصله پس از سفر به ايران، نشاندهنده پويايي دستگاه ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران و شكست سياست منزويسازي ايران است. همزماني اين سفر با سفر ولاديمير پوتين به ايران و ديدارهاي دوجانبه و سه جانبه بين اردوغان با روساي جمهوري ايران و روسيه، از ديگر وجوه مهم اين سفر است. اجلاس سه جانبه روساي جمهور ايران، روسيه و تركيه در امتداد اجلاس آستانه قرار دارد و مهمترين دستور كار آن، بحث درباره قصد تركيه براي حمله به شمال سوريه است هر چند كه پوتين و اردوغان دلايل ديگري هم براي اين سفر دارند كه بحث درباره بحران اوكراين و به ويژه تحريمهاي اعمال شده عليه روسيه و صادرات غلات بخشي از اين مباحث ميتواند باشد. امروزه وضعيت سوريه متأثر از جنگ اوكراين و عوامل ديگر، متفاوت از گذشته است. كمرنگ شدن حضور نظامي روسيه در سوريه، تشديد نگرانيهاي امنيتي تركيه از تحركات كردهاي سوريه، ارتقاي محسوس جايگاه تركيه در روابطش با كشورهاي غربي و ناتو، بحران اقتصادي و تورم ۸۰ درصدي در جامعه تركيه و نزديك شدن انتخابات رياست جمهوري از جمله محركهايي است كه تركيه را براي حمله به شمال سوريه مصمم كرده است.
در اين راستا، جمهوري اسلامي ايران تحركاتي را پيش از اين سفر و در جريان سفر وزير امورخارجه كشورمان به تركيه و سوريه و تلاش براي مديريت تنش بين سوريه و تركيه انجام داده است. هر گونه نتيجه مثبت اين اجلاس در ممانعت از حمله نظامي تركيه به شمال سوريه ميتواند دستاورد مثبتي براي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در حفاظت از متحدين منطقهاياش باشد. همكاري و تفاهمات ايران، روسيه و تركيه در خصوص سوريه تاكنون توانسته آرامشي نسبي را بر اين كشور حاكم كند و مسلماً تداوم اين روند ميتواند در راستاي منافع هر سه كشور باشد.
جدا از موضوع سوريه، در سفر اردوغان سازوكارهاي مشتركي بين دو كشور همسايه براي توسعه همكاريهاي بلندمدت در زمينههاي مختلف در دستور كار است كه امضاي يادداشت تفاهم براي بهرهبرداري از كريدور تجاري بين تركيه، ايران و امارات متحده عربي از اين جمله است.
اين سفر، فرصت مناسب در زماني مناسب براي ارتقاي سطح روابط ايران و تركيه به ويژه پس از شيطنتهاي رژيم صهيونيستي است. بايد توجه داشت با وجود تنشها و رقابتهاي موجود مطرح ميان تركيه و ايران، همكاري دو كشور همچنان ادامه دارد و حتي در برخي زمينه ها رو به بهبود است. نفس اين واقعيت كه ايران و تركيه دو كشور همسايه بوده و با مشكلات مشتركي روبرو هستند، آنها را به همكاري وا ميدارد. ايران و تركيه به عنوان دو قدرت منطقهاي قطعاً با همكاري و تعامل متقابل ميتوانند بر قدرت منطقهاي خود افزوده و نقشي پررنگتر در تحولات منطقه و جهان اسلام ايفا كنند. اين بدان معناست كه با درك بهتر تصميمگيران و دولتمردان ايران و تركيه، همكاري ايران و تركيه به نوعي بازي برد برد براي هر دو كشور منجر خواهد شد.
التعليقات