داعش و خطر راديكاليزه شدن اخوان‌المسلمين

 

شنبه 31 مرداد 1394

 

مصر بعد از بركناري محمد المرسي، رئيس‌جمهور اسلام‌گراي اخواني در 2013 و به‌قدرت رسيدن السيسي به‌رغم اتخاذ سياست مشت آهنين درقبال مخالفين دولت نظامي، آشفتگي روشن و به‌هم‌ريختگي آشكاري را در عرصه داخلي ـ خارجي تجربه مي‌كند؛ به‌طوري‌كه تنش گسترده بر سر حذف اخوان‌المسلمين از عرصه سياسي تأثير اصلي خويش را بر حوزه اقتصادي و اجتماعي گذاشته و جامعه فقير مصر به‌دليل انحصارطلبي نظامي در قدرت و تداوم ناامني گسترده خياباني در آستانه فروپاشي كامل قرار گرفته است.
متغير جديدي كه تهديد آني بر همبستگي و نظم اجتماعي مصر محسوب مي‌شود رشد افراط‌گرايي و ورود عناصر تكفيري ـ سلفي در منطقه صحراي سينا و نيز فرصت‌طلبي رهبران داعش در جذب برخي از جوانان ناراضي اخواني از اقدامات سركوب‌گرانه دولت السيسي است. اخيراً شاخه گروه تروريستي داعش به نام انصار بيت‌المقدس عمده تمركز خود را در استان‌هاي سيناي شمالي و جنوب الشرقيه سوئز قرار داده و با بيعت اين گروه با ابوبكر البغدادي و تغيير نام به ولايت سينا ابعاد حملات آن گسترده‌تر هم شده است.
گرچه گزارش‌هاي تأييدنشده‌اي هم از ارتباط گروه انصار با برخي از رهبران اخوان‌المسلمين در دوره حكمراني ناتمام مرسي داشت و در فرداي سرنگوني دولت اسلام‌گرا به رهبري مرسي شوراي عالي امنيت ملي مصر مدعي ارتباط مالي و ايدئولوژيكي ميان اخوان‌المسلمين و حماس و انصار بيت‌المقدس شد. همين امر مستمسك مناسبي براي سركوب بيشتر و به‌كارگيري قدرت قهريه درقبال تظاهرات خياباني طرفداران اخوان و صدور احكام قضايي سنگين عليه رهبران اين جنبش شده است.
آنچه اوضاع را براي آينده نظام سياسي مصر بدتر مي‌سازد دعوت علني رهبران داعش از اخوان‌المسلمين براي پيوستن به اين گروه تروريستي و كنار گذاشتن مخالفت‌هاي مدني در قالب تظاهرات خياباني و شيوه‌هاي قانوني است.
در هر صورت امروزه اخوان‌المسلمين در سخت‌ترين شرايط حيات سياسي خود درطول بيش از هشتاد سال فعاليت خود قرار گرفته است.
گزينه‌هاي پيش‌روي اخوان‌المسلمين براي ادامه مسير دشوار و گذار از شرايط ناسازگار حاكم بر جامعه مصر بسيار محدود است. گزينه اول روند تشديد سركوب و عدم مدارا با طرفداران جنبش كه بالاخره رهبران خارج‌نشين آن را ناگزير به قبول شرايط سخت و پيوستن به جريان درحال نوظهور خطرناكي به‌نام داعش خواهد كرد. در اين گزينه كه بيشتر از طيف راديكال و جوانان انقلابي و مأيوس اخواني پيگيري مي‌شود روند موجود به‌دليل گسست ساختار سياسي جنبش و حصر رهبران آن مسير ديگري غير از آغاز حملات و مقابله به مثل با نيروهاي امنيتي و نظامي فراروي آنان باقي نمي‌گذارد. اعتراضات خياباني و كشيده شدن به مراكز علمي به دخالت نيروهاي امنيتي و ارتش مصر به سركوبي خونين منجر شد.
بنابراين شكاف نسلي ميان جوانان و كادر قديمي باعث شده است كه آمادگي بيشتري براي پذيرش خواست تكفيري‌ها براي پيوستن به داعش به‌وجود آيد. جوانان عصباني و طرفدار اخوان‌المسلمين با ردّ هرگونه رويه مسالمت‌آميز و طرد شعار صبر و آشتي، كادر رهبري مكتب ارشادي را به مماشات و بي‌كفايتي در برخورد با نهاد نظامي متهم مي‌سازند. بنابراين دعوت به خشونت و پيام آشكار داعش براي پيوستن اخوان‌المسلمين به اين گروه با پاسخ مناسب اين طيف انقلابي اخواني روبه‌رو خواهد شد.
گزينه دومي كه ازسوي رهبران باسابقه اخوان‌المسلمين پيگيري شده؛ عدم خشونت‌ورزي و تمركز بر سياست صبر ـ انتظار است. ازنظر طيف قديمي اخوان‌المسلمين ريشه‌هاي جنبش در اعتدال و پرهيز از هيجانات كاذب سياسي مي‌باشد؛ زيرا اين جنبش درطول حيات سياسي خويش دوران متعددي گذرانده و به‌رغم سركوب و اقدامات سخت‌گيرانه دولت‌هاي قبلي توانسته بود درطول چندين دهه گذشته با اتخاذ راهبرد منطقي و تأكيد بر آموزه‌هاي ديني، اثرگذاري خويش را بر جامعه مصر داشته باشد.
لذا براي گذار از دوران سخت سياسي فعلي بايد با اقدامات اعتمادساز و پرهيز از خشونت ساختاري مدنظر نهاد نظامي، شرايط را براي بازيافت قدرت فراهم ساخت. در هر صورت تجربه اين رهبران باعث شده كه آنان شكاف در بدنه جنبش اسلام‌گرا را خسارت بالاتري از تضاد با گروه‌هاي مخالف خويش اعم از طيف سكولار و چپ بدانند و برخي از رهبران فراري مصر ضمن اذعان به شكاف موجود در ميان جنبش بر سر چگونگي مبارزه بيان مي‌دارند كه در مرام‌نامه جنبش اخوان‌المسلمين دعوت به خشونت نشده است.
در هر صورت آنچه در داخل اين جنبش مي‌گذرد حاكي از راديكاليزه شدن بيشتر جنبش و گرايش جوانان و طرفداران اخوان‌المسلمين براي همراهي بيشتر با گروه ستيزه‌جوي داعش در منطقه است. گروه تروريستي داعش بعد از ناكامي در عراق و سوريه، شمال آفريقا و كشورهاي مهم اين منطقه يعني مصر و ليبي را مكان مناسبي براي تحقق اهداف خويش در نيل به ايجاد امپراتوري اسلامي مي‌داند و از نبودِ وفاق سياسي و اجتماعي و گسل‌هاي قومي و مذهبي استفاده مي‌كند.
همين‌طور دعوت به پيوستن به داعش و قيام عليه دولت نظامي مصر مي‌تواند حامل پيامدهاي داخلي و خارجي باشد. امروزه داعش از خطر منطقه‌اي به يك خطر فرامنطقه‌اي و به يك مصيبت جهاني تبديل شده است.
در داخل مصر حضور گروه انصار بيت‌المقدس در صحراي سينا منتسب به داعش به ناامني‌هاي بيشتر و عدم تثبيت اوضاع سياسي كمك مي‌كند و اصرار دولت السيسي در به‌كارگيري سياست مشت آهنين در سركوب مخالفين اسلام‌گرا موجب بدتر شدن اوضاع امنيتي خواهد شد. نهاد نظامي به‌رغم اقدامات گسترده در مقابله با گروه انصار بيت‌المقدس در مناطق بحران‌زده توفيقي نداشته و هر آن امكان نفوذ بيشتر تروريست‌ها و همگامي برخي از جريان‌هاي راديكال جنبش اخوان‌المسلمين با اين اقدامات خشونت‌آميز دور از انتظار نيست. فقر گسترده و نااميدي مردم مصر از اصلاحات سياسي و اقتصادي مدنظر السيسي مي‌تواند جامعه مصر را در باتلاق جنگ داخلي و چندپارگي قرار دهد.
در عرصه منطقه‌اي نيز بحران داخلي مصر و ورود عنصر مستقل به نام داعش بر شكل‌گيري آرايش جديد نيروهاي سياسي انجاميده است. در هر صورت تلاش السيسي براي مقابله با جريانات تكفيري، مصر را در رديف كشورهاي مبارز خط مقدم با داعش و نزديك به سوريه، عراق و حتي ايران قرار مي‌دهد. درحالي‌كه عمده حاميان دولت كودتاي سفيد از رژيم‌هاي محافظه‌كار عرب نظير عربستان و شيخ‌نشينان حوزه خليج فارس هستند؛ كشورهايي كه تفكر تكفيري با حمايت و هدايت آنان در منطقه شكل گرفته است و لذا هرگونه نزديكي احتمالي مصر به دولت‌هاي خط مقدم در مبارزه با گروه‌هاي تكفيري و سلفي موجبات جدايي از حاميان داعش را فراهم خواهد ساخت.
با توجه به حجم گسترده حملات نيروهاي امنيتي مصر عليه مخالفين خود در مناطق مختلف و تلاش‌هاي هدفمند داعش در جذب مخالفين، احتمال ادامه بحران و تشديد اوضاع سياسي واقعي‌تر به‌نظر مي‌رسد و هرگونه مشاركت منطقه‌اي مصر هم در ائتلاف عليه داعش به‌نوعي انسجام نيروهاي مخالف با اين گروه تروريستي را بيشتر مي‌كند.
داعش مصر را با توجه به مشكلات فزاينده سياسي و اقتصادي و ناتواني دولت در اجماع‌سازي طعمه آسان‌تري براي انحراف افكار عمومي از ناتواني‌هاي خويش در عراق و سوريه يافته است و در تلاش است با بازنمودن جبهه جديد در شمال آفريقا از اين كشور به‌عنوان مأمن استراتژيك در صدور آموزه‌هاي شيطاني خود به ليبي و تونس و الجزاير استفاده كند. متأسفانه بذر نفاق در سرزمين فراعنه كاشته شده و حاكميت سياسي آن به‌دليل عدم تن دادن به قانون ازسوي طرفين منازعه با خطر جدي روبه‌روست.